فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول : کلیات

· مقدمه

· بیان مسئله

· اهداف تحقیق

· روش انجام تحقیق

· اهمیت موضوع تحقیق

· محدودیتهای تحقیق

· تعریف واژه ها و اصطلاحات

· خلاصه از سایر فصلها

فصل دوم : ادبیات و پیشینة تحقیق

· مقدمه  

· ادبیات  

· سابقة موضوع تحقیق  

فصل سوم : روش تحقیقی

· مقدمه

· عنوان تحقیق

· اهداف کلی تحقیق

· نوع تحقیق

· جامعه آماری

· حجم نمونه

· ابزار تحقیق

· محدودیت های تحقیق

· موقعیت تاریخی و جغرافیایی شهرستان ساوجبلاغ

· اطلاعات کلی درباره مدارس شهرستان ساوجبلاغ

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها

فصل پنجم :

· نتیجه گیری  

· پیشنهادات  

منابع و مأخذ

· ضمائم

فهرست جداول

عنوان صفحه

· جدول شماره 1 ( میزان تحصیلات مخاطبین )

· جدول شماره 2 ( رشته تحصیلی مخاطبین )

· جدول شماره 3 ( سابقه رسمی مخاطبین )

· جدول شماره 4 ( سابقه خدمت در شهرستان مخاطبین )

· جدول شماره 5 ( سابقه خدمت در پست مدیریت مخاطبین )

· جدول شماره 6 ( سابقه خدمت قبل از مدیریت مخاطبین )

· جدول شماره 7 ( بومی وو غیر بومی بودن مخاطبین )

· جدول شماره 8 ( انتصاب قبل و بعد از انتصاب مخاطبین )

· جدول شماره 9 ( دوره آموزش قبل از انتصاب مخاطبین )

· جدول شماره 10 ( دوره آموزش قبل از انتصاب مخاطبین )

· جدول شماره 11 ( نظر خواهی از مخاطبین )

· جدول شماره 12 ( مدرک تحصیلی قبل از انتصاب مخاطبین )

· جدول شماره 13 ( میزان مطالعه مخاطبین )

· جدول شماره 14 ( زمان انتصاب مخاطبین )

· جدول شماره 15 ( رشته تحصیلی قبل از انتصاب مخاطبین )

چکیده

این تحقیق که با عنوان بررسی خصوصیات مدیران مدارس شهری شهرستان ساوجبلاغ و تطبیق آن با آیین نامه انتصاب مدبران انجام شده است از نوع تحقیقات توصیفی می‌باشد .

اهداف مد نظر تحقق

1- بررسی خصوصیات مدیران مدارس شهری شهرستان ساوجبلاغ و تطبیق آن با آیین نامه انتصاب مدیران .

2- ارائه پیشنهادها و راه حلهای مناسب به مسئولین به منظور بهبود فرایند مدیریت و آموزش مدیران .

در ارتباط با اهداف موفق سئوالات زیر نیز برای محقق مطرح بوده است .

1- آیا انتخاب مدیران با شرایط مندرج در آیین نامه انتصاب مطابقت دارد ؟

2- آیا مدیران مدارس دوره های کار آموزی و آموزش ضمن خدمت مورد نیاز پست مورد تصدی خود را گذرانده اند ؟

جامعه آماری

جامعه آماری را کلیه مدیران شهری شهرستان ساوجبلاغ که تعداد آنها 92 نفر می باشند تشکیل می‌دهد .

ابزار گردآوری اطلاعات

ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه ای است که شامل 15 سؤال ( 13 سؤال پاسخ بسته و 2 سئوال پاسخ باز ) می باشد .

اطلاعات به دست آمده در برگیرنده نتایج زیر بوده است :

1- انتصاب مدیران بر اساس ضوابط مندرج مندرج در دستورالعمل بوده است .

2- مدیران از نظر گذراندن دوره های ضمن خدمت با کمبود جدی مواجه می باشند .

بر اساس نتایج بدست آمده پیشنهاد می گردد که :

1- بکار گیری مدیران آموزش دیده در پستهای مدیریتی بری دست یافتن به کارآیی بیشتر

2- فراهم آوردن آموزشهای مکاتبه ای و گواهی معتبر و تشویق مدیران در امر آموزش .

3- حداقل سالی دو جلد کتاب جدید در رابطه با مدیریت آموزشی در اختیار مدیران جهت مطالعه قرار گیرد و از آن آزمون بعمل آید بر اساس نتایج حاصله گواهی ضمن خدمت صادر گردد .

4- پیشنهاد می شود جهت یافتن اطلاعات دقیق و کامل تحقیق جداگانه با تفکیک سه مقطع ( ابتدایی ، راهنمایی و متوسطه ) در شهرستان ساوجبلاغ صورت گیرد .

فصل اول : کلیات

- مقدمه

- بیان مسئله

- اهداف تحقیق

- روش انجام تحقیق

- اهمیت موضوع تحقیق

- محدودیتهای تحقیق

- تعریف واژه ها و اصطلاحات

- خلاصه ای از سایر فصلها

مقدمه

بدون شک در دوران کنونی شاید هیچ شغلی نباشد که پرداختن به آن به آموختی مقدمات و مهارتهای خاص نیاز نداشته باشند در میان مشاغل حرفه ای جهان آموزش های پیش از خدمت بخش جدا ناشدنی و انکار نا پذیر ان شغل به شمار می آید و همة داوطلبان چنان مشاغلی باید گواهینامه های علمی و فنی استواری مبنی بر طی موفقیت آمیز دوره حرفه ای پیش از خدمت را ارئه دهند تا پروانه آغاز کار دریافت دارند .

مدیریت آموزش و پرورش در شمار یکی از مشاغل حرفه ای است که به دلیل اهمیت و تأثیر عظیمی که در سرنوشت دانش آموزان دارد پرداختن به آن بدون گذراندن دورة آموزش پیش از خدمت و احراز و شایستگیهای علمی ، فنی و اخلاقی یا در موارد ویژه طی دوره های آموزش ضمن خدمت نباید مجاز شمرده شود .

هم اکنون در سراسر جهان پیشرفته برای مدیران آموزشگاهها و دیگر مسئولانی که در نظام های آموزش و پرورش به مدیریت می پردازند دوره های حرفه ای و تخصصی گوناگونی در دانشگاهها و دیگر مراکز آموزشی عالی بر پاشده و داوطلبان چنان مشاغلی با طیب آن دوره ها خود را برای کار مدیریت و ادارة نهادهای آموزشی آماده می سازند . از سوی دیگر در نظام آموزش و پروورش بشیاری از کشورهای جهان به ویژه کشورهای در حال توسعه اقتصادی اجتماعی رسم و سنت کهن آن است که از میان جامعه معلمان آنان را که درخشش و شلیستگی فنی و شغلی در کار تدریس دارند به کار مدیریت آموزشگاه یا سازمان آموزش و پرورش منصوب کنند ، در این زمینه بی آنکه در اهمیت سابقه آموزش برای مدیران آموزشگاهها یا واحدهای آموزش و پرورش تردید شود باید یاآور شد که در مرتبة نخست مهارتهای لازم برای اداره کردن یک آموزشگاه یا واحد آموزشی و تجربة کامیاب معلمان در اتاق درس ارتباطی ندارد و مردر مرتبة دوم تجربه ممتد تدریس ویژگیهای معلمی می تواند در راه اعمال مدیریت مؤثر آموزشی موانع غیر لازم پدید آورد . کامیابی در کار مدیریت اموزشگاهها و مشاغل کلیدی و سیاست گذاری نظام آموزش و پرورش به‌اگاهی ها و دانش های خاص و دیگری جز هنر معلمی وابسه است هم اکنون گروه بس عظیمی از کارکنان آموزش و پرورش کشور عهده دار وظیفة مدیریت و کارگردانی مناطق و ادارات ستادی و اجرایی آموزش و پرورش و سازمانهای سیاست گذاری نظام در سراسر کشور هستند و شایسته آن است که همة نامزدان و دارندگان شغل مدیریت در همة رده های آموزشی کشور هرگز به مقام مدیریت منصوب یا در آن مقام تثبیت نشوند مگر پیش از انتصاب یا در زمان تصدی دوره ای را به صورت شرایط و ابزار ابقای شغل مدیریت با کامیابی طی کرده یا طی نمایند البته تا زمانب که چنین آرمانی به تحقق برسد باید تلاش شود تا مدیران مشاغل و داوطلبان دستیابی به مشاغل مدیریت بیش از تصدی یا در زمان تصدی بتواند با طی دوره های خاص مدیریت خود را با شایستگیهای علمی و فنی مجهز گردانند و با نگرشها و دیدگاههای امروز دانش مدیریت آشنا شوند .

در وضع آرمانی همة دانشکده های علوم تربیتی ، علوم اجتماعی و مدیریت کشور باید تجهیز شوند تا با همکاری وزارت آموزش و پرورش و ادارات کل اجرائی مناطق دوره های گوناگون مدیریت برای مدیران شاغل و داوطلبان مدیریت برپا دارند آنان پس از طی آن دوره ها بتوانند با کامیابی و تسلط بیشتر به وظیفة سنگین ،‌پیچیده و دشوار هدایت و رهبری نظام آموزشی بپردازند و تراز بهره وری نظام را افزایش دهند .

بنابراین آموختن مدیریت آموزشی با توجه به گسترش وظایف و پیچیدگی آن ضرورت دارد زیرا نباید مراکر آموزشی و اداری را ددر اختیار کسانی قرار داد که آگاه به علوم و فنون و مهارتهای مرتبط با مدیریت آموزشی نباشند ، آنچه امرئز قابل لمس است این است که اهمیت نقش مدیر آموزشی و ضرورت تربیت او هعنوز جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است و از این رو غالباً اقدام چشمگیری در زمینة تربیت مدیر مشاهده نمی شود در صورتی که با توجه به اهمیت نقش آموزش و پرورش و مدیریت آن آموزش و تربیت افرادی که بتوانند در همة سطوح و رده های نظام آموزش و پرورش رسمی نقش های رهبری و مدیریت را عهده دار شوند بیش از بیش ضرورت می یابدد بیشینة معلمی و تجربه های ناشی از آن گرچه زمینه ساز خوب و لازمی برای ایفای وظایف و رهبری یک مرکز آموزش است ولی به تنهایی کافی نیست مدیران آموزشی باید علاوه بر آن در حیطة معارف ، علوم و فنون و مهارتهای مرتبط با آموزش و پرورش و مدیریت به اندازة کافی آموزش ببینند و پس از طی آموزشهای لازم باید طبق ضوابطی وقیق و مشخصی انتخاب شوند و اینک آنچه پیش روی دارید تحقیقی است که ویژگیهای مدیران مدارس شهری شهرستان ساوجبلاغ را با آیین نامه انتصاب مدیران مطابقت نموده است ، امید است که یافته های این تحقیق بتواند به کاربرد ضوابط در انتخاب مدیران مقاطع مختلف آموزشی کمک نماید .

تعریف موضوع تحقیق ( بیان مسئله )

اگر چه موضوع همزاد زندگی انسان است و از اولین روزهای پیدایش با او بوده است اما یکی از ویژگیهای قرن حاضر یعنی قرنی که ما در آن زندگی می کنیم انفجار اطلاعات است در حال حاضر هر 6 سال یکبار نیمی از دانش بشر کهنه و از دور خارج می شود و یافته های جدید جای آن را می گیرد .

اکتشافات و اختراعات و یافته های صد سال اخیر بشسر به تنهایی اقزونتری از تمامی یافته های دوران قبل است در چنین جهان متحول و متغیری بدون دستیابی به ابزارهای لازم و کافی سانسی برای ادامه بقا وجود ندارد . این پیچیدگیها و سرعت و قدرت عمل و انبوه فراوورده های انسانی و صنعتی نیاز به نیروی هماهنگ کننده متفکر و فرزانه ای بنام مدیر دارد تا بتواند با برنامه ریزی درست بین همة اجزاء امکانات و منابع سازمان هماهنگی و همسویی به وجود آورد اکنون عصر مدیریت و رهبری است موفقیت نهادها و سازمانها تا حد زیادی به کارآیی مدیریت بستگی دارد ، با توجه به ضرورت و اهمیت مدیریت سبب پیدایش گرایشها و انواع مختلف مدیریت شده است که مدیریت آموزشی در بین سایر انواع مدیریتها از جایگاه ویژه ای برخوردار است اگر آموزش و پرورش هر جامعه را در رأس همة مسائل جامعه بدانیم مدیریت آموزشی نیز با همان منطق جایگاه مهمی در بهسازی و توسعة جامعه دارد اگر مدیران آموزشی یم جامعه دارای دانش و مهارتهای کافی باشند بدون تردید نظام آموزشی نیز از کارآیی و اعتبار بالایی برخوردار خواهد بود .

ترقی هر جامعه ای در گرو نوع و چگونگی فعالیتی است که مدیران مدارس در مدرسه انجام می دهند و در مقابل آن ریشه رکود جامعه و افزایش بزهکاری را نیز در عدم مدیریت صحیح مدارس باید پیگیر شد با توجه به آنچه مطرح شد مدیر آموزشی نقش حیاتی در پیش برد اهداف تعلیم و تربیت دارد لذا مدیر باید دارای ویژگیها و توانائیها و مهارتهای خاصی باشد تا بتواند با کمال اطمینان کودکان نوجوانان را به دست او سپرد او باید همة عوامل لازم و مؤثر در تربیت و ادارة آموزشگاه را بشناسد و از همه مهمتر باید بداند که چگونه با آنها و روی انها کار کند.

با توجه به چنین مسئولیت سنگین ، برای انتصاب مدیران شرایط خاصی در نظر گرفته شده است که محقق می خواهد در یک بررسی دریابد که ایا انتصاب مدیران از روی اصول و مقررات بوده و مدیران مدارس بر حسب صلاحیتها و توانائیها انتخاب شده اند یا خیر .

اهداف تحقیق ( هدفهای کلی و آرمانی تحقق )

1- بررسی خصوصیات مدیران مدارس شهری شهرستان ساوجبلاغ و تطبیق آن با آیین نامه انتصاب مدیران .

2- ارائه پیشنهادها و راه حلهای مناسب به مسئولین به منظور بهبود فرایند مدیریت و آموزش مدیران .

هدفهای جزئی یا سئوالهای ویژه تحقیق

نظر به اهمیت نقش مدیران در هدایت مسائل آموزشی آموزشگاه سئوالات زیر مور بررسی قرار می‌گیرد .

1- ایا انتخاب مدیران با شرایط مندرج در آیین نامه انتصاب مطابقت دارد ؟

2- آیا مدیران مدارس دوره های کارآموزی و آموزش ضمن خدمت مورد نیاز پست مورد تصدی خود را گذرانده اند ؟

روش انجام تحقیق

با توجه به هدف تحقیق که توصیف عینی ، واقعی و منظمی خصوصیات موقعیت موجود دربارة ویژگیهای مدیران انطباق آن با ایین نامه انتصاب مدیران می باشد و با مراجعه کتب روش تحقیق و بررسیهای انجام شده در روش توصیفی محقق آنچه هست را بدون هیچگونه دخالت یا استنتاج ذهنی گزارش می دهد و نتایجی عینی از موقعیت می گیرد و فقط شرایط موجود واقعی را گزارش می دهد .

اهمیت موضوع تحقیق

مدیریت مدارس نیز مانند دیگر مشاغل موجود در تعلیم و تربیت در پرتو تجارب و توقعات ناشی از نفش معلمی تحول یافته است و همواره کسانی به مقام مدیریت نایل شده اند که خود را معلمانی توانا و با تجربه می دانستند به همین سبب تمامی دانش آموختگان فعلی موقعیت خویش را مدیون صلاحیت و شایستگی معلمی خود هستند .

این جایگاه علمی و فرهنگی مدیران است که آنان را در حل مسائل و مشکلات تربیتی و سازماندهی امور آموزشی توانا می سازد . تحقق حاضر در صدد تبین این مسئله است که آیا مدیران شاغل به امر مدیریت هستند هستند یا خیر به عبارت دیگر آیا مدیران حاضر واجد آن خصوصیات و توانائیهای لازم جهت احزار مقام مدیریت هستند یا خیر به عبارت دیگر آیا مدیران حاضر بر اساس صلاحیتهای علمی و تجربی که کلیة مدیران می باید از آن برخوردار باشند انتخاب شده اند یا بر اساس مصالح دیگر بر این اساس محقق آیین نامه نحوه انتصاب مدیران مصوب 26/7/75 را ملاک تشخیص شایستگیها قرار داده است و امیدوار است نتایج تحقیقی بتواند در امر انتصاب جدید مفید واقع گردد .

محدودیت های تحقیق

الف – محدودیتهایی که خارج از کنترل محقق است

1-تحقیقات تجربی گسترده در این زمینه وجود ندارد .

2-ضوابط حاکم بر ادارات در بعضی موارد کار محقق را دشوار نموده است .

3-چون پاسخ گویی الزامی نبوده شاید توجه زیادی نشده باشد .

4-جو عمومی حاکم بر اداره ها و مؤسسات آموزشی بیش از آن که مشوق بکار گیری مدیریت آموزشی به عنوان علم باشد مؤید بر داشتهای شخصی و ذهنی گرایی است .

ب- محدودیتهایی که در کنترل و نظارت محقق بوده است :

1- محدود کردن اهداف موضوع مورد تحقیق

2- محدود کردن نمونة مورد تحقیق

3- بسیار خوب بود که بررسی شود که آیا گروه مدیران که قبل از ابلاغ آیین نامه پست گرفته اند را با گروهی که بعد از آیین نامه انتصاب مدیران لنتخاب شده اند از نظر شرایط احزاز پست مورد مورد تصدی تفاوت معنی داری وجود دارد یا خیر اما با توجه به اینکه دستیابی به آن نیاز به کار گسترده دارد متأستفانه انجام آن از عهدة محقق خارج می باشد .

تعریف واژه ها و اصطلاحات

ویژگی ها : شامل خصوصیات و شرایط احراز پست مندرج در آیین نامه منصوب شورای عالی آموزش و پرورش شامل : استخدام رسمی ، میزان تحصیلات ، رشتة تحصیلی و سابقة خدمت .

ضوابط : شامل قوائد و قوانین و شرایطی است که برای رشته یا شغل مدیریت در آیین نامه در نظر گرفته شده است .

آیین نامه : شامل دستورالعمل نحوة انتصاب مدیران می باشد .

مدیران : رئیس مدرسه که هدایت و رهبری تمام پرسنل و دانش اموزان را به عهده دارد .

خلاصه ای از سایر فصلها

در فصل دوم به ادبیات تحقیق پرداخته شده در این فصل با استفاده از منابع معتبر ضمن ارائه مقدمه‌ای از تاریخچة مدیریت ، مدیریت اسلامی ، اخلاق مدیریت و مدیریت آموزشی و پیرامون وظایف مدیران آموزشی بحث خواهد شد ، در فصل سوم روش و مراحل تحقیق مورد بحث قرار گرفته و جامعة آماری – جامعه نمونه روش جمع آوری اطلاعات روش تجزیه و تحلیل یافته ها با ارائه جداول یافته های حاصل از پرسشنامه های مربوط به مدیران ارائه شده در این فصل فرضیه تحقیق به ترتیب مطرح و با استفاده از یافته ها مورد بررسی و آزمایش قرار گرفته و نتیجه گیری صورت خواهد گرفت .

در فصل پنجم تحقیق نتیجه گیری کلی به عمل آمده و تحلیل لازم صورت گرفت و متعاقب پیشنهاداتی بر اساس یافته ها ارائه خواهد شد  

فصل دوم : ادبیات و پیشینة تحقیق

- مقدمه

- ادبیات تحقیق

- پیشینة تحقیق

مقدمه

مدیریت از آغاز هستی و پیدایش انسان و تشکیل خانواده وجود داشته و با گسترش خانواده ها به وجود آمدن اجتماعات انسانی ضورت بیشتری پیدا کرده است چرا که جوامع پیچیده و سازمانهای گسترده امروزی احتیاج مبرم به برنامه ریزی هماهنگی ، نظارت ، هدایت و سازماندهی حساب شده دارد که بدون آنها امکان بهره وری از سازمان و رشد تکامل آن غیر ممکن و حتی محال به نظر می رسد .

این ضرورت در سازمانهای آموزشی اهمیت خاصی دارد زیرا وظایف آن به لحاظ کیفی بسیار گسترده و دارای اهمیت فراوان می باشد . در کشور ما توجه به مسئله مدیریت آموزشی تقریباً از سی سال پیش ابتدا از طریق ارائة دروس و سپس ایجاد رشته های تحصیلی دانشگاهی آغاز گردید ولی علیرغم گسترش روز افزون نظام آموزشی و ضرورت توجه بیش از بیش به ادارة آن متأستفانه نگاهی گذرا به آمار و اطلاعات و واقعیات موجود دربارة مدیران آموزشی در زمینه های سطح تحصیلات دیدن دوره های مدیریت و شرکت در کلاسهای آموزش ضمن خدمت و غیر بیانگر کم توجهی به ترتیب و آماده سازی این گروه پر اهمیت و مؤثر در آموزش و پرورش است .

مدیران آموزشی بازوان اجرائی سیایت گذران آموزشی کشور هستند و هیچ نظام و سیاست آموزشی بدون همکاری و مساعدت مدیران آموزشی قادر به رسیدن اهداف خود نمی باشد علاوه بر این مددت آموزشی دارای ویژگیهایی است که از نظر کمی و کیفی نسبت به سایر مدیریتها از اولویتهایی برخوردار است که آمار نشان نی دهد که قریب به نود هزار مدیر آموزشی در مدارس ابتدایی ، راهنمایی ، دبیرستان و هنرستان دانشسراهای روستایی و مراکز تربیت معلم مدارس کودکان استثنایی و در سایر سطوح آموزشی و اداری مشغول اداره امور آموزرش و پرورش کشور هستند (1) اینان افرادی هستند که معلمین را رهبری می کنند که روح و جان فرزندان جامعه را پرورش می دهند مدرسه سازمانی است که مدیران آن در تربیت تعداد بی شماری از کودکان و نوجوانان و شکل دادن شخصیت آنها دخالت دارد و هر گونه کوتاهی و سهل انگاری و اشتباه او و همکارانش تأثیرات نا مطلوب زیادی در رشد افراد و کل جامعه دارد .

توجه دقیق و موشکافانه نسبت به مدیریت آموزشی اهمیت و حساسیت و ارزشهای همه جانبه آن را مشخص تر می سازد .

مثلاً اگر مدارس به وظایف محوله خود به درستی عمل نکند قطعاً کار دادگشتری پر حجم تر خواه شد و اگر سازمان مدرسه کودکان امروز و بزرگسالان فردا را به رعایت حقوق خود و دیگران و همینطور احترام به قانون علاقمند سازد میزان مراجعات به دادگستری و مشغله نیروی انتظامی به میزان زیادی کاهش می یابد .

ترقی جامعه ما در گرو نوع و چگونگی فعالیتی که در محیط های تعلیم و تربیت انجام می گیرد و بدین لحاظ نمی توان اثر مدیریت را بعنوان رهبر آموزشی در چنین محیط هایی نادیده گرفت بطوری که فلیپ کومبز (1) در کتاب بحران جهانمی تعلیم و تربیت اشاره می کند « اگر قرار است تحولی در عرصه تعلیم و تربیت به وقوع بپیوندد این تحول و دگرگونی باید از مدیریت آموزش و پرورش آغاز شود » اگر مدیریت آموزشی بتواند انگیزه ها و جذابیت های لازم را در محیط آموزشی بوجود آورد می تواند بسیاری از معلمان بی رغبت و بی تفاوت را به سر شوق آورده تا کار پر ثمرتری را ارائه دهند و یا اگر مدیر مدرسه بتواند با زحمات فوق العاده و در عین حال با روش های درست تعلیم و تربیت از قبیل ایجاد نظم و انظباط منطقی در سازمان مدرسه جلب نظر و همکاری اولیا و به کار گیری روش های صحیح برنامه ریزی سازماندهی و غیره افراد شایسته ای را تربیت و تحویل جامعه بدهد که تعدادی از این افراد مئولیتها و مشاغل مهم جامعه را به دست گیرند که تأثیر به سزایی در روند پیشرفتهای اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و غیره خواهند داشت .

فهرست مطالب

فهرست جداول

چکیده تحقیق:

بررسی ارتباط آموزشهای فنی و حرفه ای رسمی (رشته های الکترونیک، الکتروتکنیک) با نیازهای بازار کار از نظر مدیران صنایع (مدیران ردة میانی شامل مدیران فنی، تولید و آموزش) کارخانه ها و مؤسسات مرتبط، در مناطق 9 و 10 شهر تهران، عنوان پژوهش حاضر می باشد که هدف اصلی آن تعیین میزان ارتباط آموزشهای فنی و حرفه ای رسمی (رشته های الکترونیک و الکتروتکنیک) با دانش ها و مهارتهای مورد نیاز مدیران صنایع در بازار بوده است.

در این پژوهش از آمار توصیفی همچون میانگین، انحراف استاندارد، و درصد و همچنین از آمار استنباطی همچون آزمون T تک نمونه ای، جهت پاسخگوئی به سؤالات تحقیق استفاده شده است. همچنین جمع آوری اطلاعات از طریق پرسشنامة محقق ساخته صورت گرفته است.

به طور کلی، نتایج بدست آمده حاصل از این پژوهش به شرح زیر می باشد:

- دانش فارغ التحصیلان هنرستانهای فنی و حرفه ای رسمی (رشته های الکترونیک و الکتروتکنیک) از نظر مدیران صنایع در مناطق 9 و 10 شهر تهران در حد متوسط می باشد.

- مهارت فارغ التحصیلان هنرستانهای فنی و حرفه ای رسمی (رشته های الکترونیک و الکتروتکنیک) از نظر مدیران صنایع در مناطق 9 و 10 شهر تهران در حد متوسط می باشد.

- مدیران صنایع (مدیران فنی، تولید و آموزش) کارخانه ها و مؤسسات مرتبط در مناطق 9 و 10 شهر تهران، نسبت به برنامه های آموزشی مراکز آموزش فنی و حرفه ای رسمی، شناخت کمی دارند.

- مدیران صنایع، میزان قابلیت مهارتهای آموزشی فارغ التحصیلان مراکز فنی و حرفه ای رسمی (رشته های الکترونیک و الکتروتکنیک) را با پیشرفتهای فناوری کم برآورد می کنند.

- مدیران صنایع (مدیران فنی، تولید و آموزش) کارخانه ها و مؤسسات مرتبط در مناطق 9 و 10 شهر تهران، مهارت داشتن فارغ التحصیلان هنرستانهای فنی و حرفه ای (رشته های الکترونیک و الکتروتکنیک) در فناوری اطلاعات و ازتباطات (ICT) را انطباق بیشتر دانش و مهارت تخصصی آنها با نیازهای بازار کار را بیشتر از زیاد برآورد کرده اند.

فصل اول

کلیات تحقیق

مقدمه

تاریخ رشد و توسعه اقتصادی، با هماهنگی و ترکیب دانش فنی و به کارگیری منابع و نیز وابستگی روزافزون به کاربرد تکنولوژی همراه بوده است.

استفاده از تکنولوژی و دانش فنی در سازمانها، شرکتها و جوامع همواره متفاوت بوده و تا حدود زیادی بستگی به جدیت و مهارتهای خلاق منابع انسانی و عوامل فرهنگی و اجتماعی داشته است. (سبحان الهی، مدیریت و توسعه)

عملکرد یک سازمان وقتی می تواند مطلوب و مناسب باشد که نیروهایی ذیصلاح و با کیفیت در آن وجود داشته باشند و سازمان بتواند از آن در مناسب ترین شغل استفاده کند.

در واقع نیروی پیش برندة ماشین و تکنولوژی انسانها هستند. امروزه برای ادامة حیات در بازار رقابت فقط استفاده از تکنولوژی و دانش فنی کافی نیست، چرا که سرعت رشد به اندازه ای است که فرصت یادگیری را بسیار کوتاهتر و درنتیجه، استفادة به موقع و به روز از تکنولوژی را برای رقابت پیچیده تر کرده است. لذا تولید دانش فنی و تکنولوژی برای رقابت، از عوامل اساسی برای ادامة حیات هر سازمان، شرکت و جامعه محسوب می شود.

این کار فقط با منابع انسانی مستعد و با کیفیت و در اختیار داشتن ابزار مناسب و لازم عملی است. لذا ثروت اساسی یک سازمان، نیروی انسانی با دانش و مهارت (یعنی سرمایه های فکری) آن سازمان است.

علی رغم نقش کلیدی آموزش فنی و حرفه ای در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور که مورد اذعان و حتی تاکید اغلب سیاستمداران و صاحبنظران است. این آموزش های پرهزینه از لحاظ پاسخ گوئی به انتظارات جامعه و سؤال اصلی نظام آموزشی (= چه آموزشی با چه کیفیتی و به چه میزان؟?) در موقعیت قابل دفاع قرار ندارد. زیرا هرساله خسارت های بسیار زیادی از این بابت به کشور وارد می آید ولی این روند رو به رشد تداوم دارد، که این وضعیت ریشه در نگرش نادرست به آموزش فنی و حرفه ای دارد. علت بروز معضل آموزش فنی و حرفه ای این است که به هر صورت، تعاملی بودن این آموزش ها به دست فراموشی سپرده شده است. مجریان آموزش فنی و حرفه ای، آن را پدیده ای صرفاً آموزشی می بینند. تصمیمات آموزشی تنها توسط مقامات آموزشی و اغلب بدون اطلاع کافی از نیازهای شغلی و نظر طرف های ذینفع اتخاذ می شود. (ملکی، 1381، صفحة 186)

آموزش به حکم انجام تکلیف، عادت، امکانات موجود و یا روحیه توسعه طلبی تحقق می یابد و بر همین اساس نیز به سؤالات اصلی نظام آموزش فنی و حرفه ای پاسخ داده می شود. اما آموزش فنی و حرفه ای دارای دو وجه توأمان آموزشی و شغلی است که میان آنها به صورت بالقوه تعامل برقرار است. لذا مزیت قابلیت استفاده از اطلاعات بازخوردی و مکانیسم خوداصلاحی می تواند در عمل وجود داشته باشد. در آموزش فنی و حرفه ای نظامند زمینه مشارکت در تصمیم گیری و انجام هزینه فراهم است.

رشته های آموزشی، مواد آموزشی، تعداد آموزش گیرنده، محل اشتغال و … از نتیجه تعامل و عوامل طرف های آموزشی (دستگاهای مجری آموزش) و طرف های شغلی (دستگاههای بهره بردار از محصول آموزش، کارآموزان، اولیا، کارفرمایان و …) تعیین می شود.

لذا نواقص و اشکالات آموزش به تدریج در طول زمان رفع می شود و ناهماهنگی دانش و توانمندیهای آموزش دیدگان فنی و حرفه ای از لحاظ کمی و کیفی و از نظر مکانی یا زمانی با خواسته متقاضیان کم تر رخ خواهد داد. به این دلایل تعاملی دیدن آموزش فنی و حرفه ای و فراهم کردن امکان تحقق هرچه بیشتر آن، اساسی ترین قدم برای اصلاح این آموزش ها خواهد بود.

بیان مسئله:

چنین به نظر می رسد که هنرجویان فنی و حرفه ای به جایگاه و پایگاه شغلی قابل ملاحظه ای که نمود موجهی در بازار کار کشور داتشه باشد، دست نیافته‌اند. و به رغم هزینه های سرشاری که صرف تجهیز این نیروها شده، در بازار کار ایران بها و اهمیت مناسبی بدان داده نشده است، در حالی که، از طریق تجهیز و تربیت این گونه نیروها می توان سریع تر به پیشرفت های اقتصادی و اجتماعی مورد نظر رسید. چون آموزش های فنی و حرفه ای، در قیاس با آموزش های عالی از مزیت و قابلیتهایی به شرح زیر برخوردار است:

الف) هزینه بری اقتصادی کمتر فرآیند تجهیزات

ب) بازدهی سریع تر اقتصادی

ج) پاسخ دهی و ارضاء سریع تر نیازها و احتیاجات فوری و آنی بازار کار به مهارت ها و حرفه ها

د) انعطاف پذیری و قابلیت انطباق با تغییرات تکنولوژی

هـ) تنها منبع تکمیل کننده حلقه ارتباطی بین نیروی انسانی سطوح بالا و سطوح پائین جامعه شغلی

و) بالا بودن زمینه های خوداتکایی شغلی و کار‏آفرینی و در نتیجه وابستگی کمتر به نظام های مزد و حقوق بگیری و …

شاید به خاطر همین ویژگی های ارزنده است که امروزه در بسیاری از جوامع در حال رشد به خصوص آن ها که دچار تنگناهای مالی و سرمایه ای شدیدتری، هستند، ایجاد انگیزه هایی که مشوق روی آوری و گرایش منابع انسانی به آموزش های فنی و حرفه ای شود، به کانونی ترین دلمشغولی های سیاست های توأم آموزش و اشتغال و مطمئن ترین راه غلبه بر بحران های ناشی از کمبود کادرهای ماهر و پدیده شکل گیری مازاد نیروی کار تبدیل شده است. (متوسلی، صفحه 24)

آنچه این تحقیق به دنبال آن است، بررسی ارتباط آموزشهای فنی و حرفه ای رسمی (رشته های الکترونیک و الکتروتکنیک) با نیازهای بازار کار می باشد. در این تحقیق دیدگاه مدیران تولید، فنی و آموزش کارخانه ها و مؤسسات تولیدی، به دلیل مشاهدة عینی و عملی دانش و مهارت فارغ التحصیلان این رشته ها و همچنین مطلع بودن از میزان دانش و مهارت مورد نیاز در صنایع، با توجه به تغییرات تکنولوژی، مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است.

اهمیت و ضرورت پژوهش

در مسیر انتقال نوین و متغیر تکنولوژی و صنعت در هزاره سوم که بنیانهای فلسفی، علمی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع دچار دگرگونیهای عمیق خواهد شد و جوامع بشری عملاً ویژگی های دورة پست مدرنیسم را در خود تجلی می دهند، جوامع با چالش های متعددی مواجه خواهند شد.

نظام آموزشی می تواند در انطباق، هماهنگی و اعتدال مجدد جوامع با شرایط جدید نقش مهمی را ایفا نماید. در این رهگذر یکی از مقولات مهم، رسالت بسیار اساسی نظام آموزشی، فراهم کردن شرایطی است که در آن نیروهای تحصیلکرده بتوانند از مهارتها، توانائیها و قابلیت های کلیدی متناسب با نیازها و شرایط دنیای صنعت و بازار مشاغل فردا برخوردار شوند. (عزیزی، 1381)

بنابراین باید با تحقیق و پژوهش در مورد دانش ها و مهارتهای مورد نیاز بازار کار، برنامه های آموزش فنی و حرفه ای به سوی همگام شدن با پیشرفت های تکنولوژی سوق داده شود، تا با تربیت نیروی انسانی کارآمد که یکی از مؤلفه های مهم توسعه می باشد، میزان رشد و توسعة اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور را تسهیل و تسریع نمائیم.

اهداف تحقیق:

اهداف این تحقیق شامل:

1- بررسی میزان دانش و مهارت فارغ التحصیلان رشته های الکترونیک و الکتروتکنیک، هنرستانهای رسمی.

2- بررسی میزان مطلع بودن مدیران صنایع مؤسسات تولیدی الکترونیک از برنامه های آموزشی هنرستانهای فنی و حرفه ای رسمی.

3- بررسی میزان تطابق مهارتهای آموزشی فارغ التحصیلان فنی و حرفه ای رسمی (رشته های الکترونیک و الکتروتکنیک) با پیشرفتهای فناوری

4- بررسی نقش، فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در کمک کردن به انطباق بیشتر دانش و مهارت تخصصی این فارغ التحصیلان با نیازهای بازار کار.

این تحقیق در تبیین و ارائه راهکارهای مناسب، جهت تربیت و آموزش نیروهای ماهری که مطابقت بیشتری با نیازهای بازار کار و پیشرفت فناوری روز داشته باشند، تأثیرگذار خواهد بود.

سؤالات تحقیق:

1- از نظر مدیران صنایع (مدیران فنی، تولید و آموزش)، فارغ التحصیلان فنی و حرفه ای رسمی رشتة الکترونیک، تا چه اندازه از دانش کافی جهت اشتغال در مراکز صنعتی مرتبط، برخوردار هستند؟

2- از نظر مدیران صنایع (مدیران فنی، تولید و آموزش)، فارغ التحصیلان فنی و حرفه ای رسمی رشته الکتروتکنیک، تا چه اندازه از دانش کافی جهت اشتغال در مراکز صنعتی مرتبط برخوردار هستند؟

3- از نظر مدیران صنایع (مدیران فنی، تولید و آموزش)، فارغ التحصیلان فنی و حرفه ای رسمی رشتة الکترونیک، تا چه اندازه از مهارت جهت اشتغال در مراکز صنعتی مرتبط برخوردار هستند؟

4- از نظر مدیران صنایع (مدیران فنی، تولید و آموزش)، فارغ التحصیلان فنی و حرفه ای رسمی رشتة الکتروتکنیک، تا چه اندازه از مهارت کافی جهت اشتغال در مراکز صنعتی مرتبط برخوردار هستند؟

5- تا چه اندازه مدیران صنایع (مدیران فنی، تولید و آموزش) مناطق 9 و 10 شهر تهران (مؤسسات و کارخانه های مرتبط با رشته های الکترونیک و الکتروتکنیک) نسبت به برنامه های آموزشی مراکز آموزش فنی و حرفه ای رسمی شناخت دارند؟

6- از نظر مدیران صنایع (مدیران فنی، تولید و آموزش)، کارخانه ها و مؤسسات مرتبط مناطق. 9 و 10 شهر تهران، تا چه اندازه مهارتهای آموزشی فارغ التحصیلان مراکز آموزشی فنی و حرفه ای رسمی (رشته های الکترونیک و الکتروتکنیک)، با پیشرفتهای فناوری قابل انطباق است؟

7- از نظر مدیران صنایع (مدیران فنی، تولید و آموزش) شهر تهران، مهارت داشتن فارغ التحصیلان هنرستانهای فنی و حرفه ای رسمی (رشته های الکترونیک و الکتروتکنیک) در فناوری های اطلاعات و ارتباطات (ICT) تا چه اندازه می تواند به انطباق بیشتر دانش و مهارت تخصصی آنها با نیازهای بازار کار، تأثیر داشته باشد؟

فصل دوم

هدف از این تحقیق بررسی ایمنی زایی ژنهای L₇/L₁₂ و P39 در موشهای Balac است. بنابراین پس از جداسازی و تکثیر ژنهای فوق مراحل زیر در این تحقیق انجام گرفت.

1- لکون نمودن ژنهای فوق در یک ناقل انتقال دهنده Cleaning vector

2- تعیین ترادف نوکلئوتیدی ژنهای جداشده و مقایسه آن با ژنهای L₇/L₁₂

3- کلون نمودن ژنها در پلاسمید بیان کننده پروکاریونی Procaryotic expression vector

4- تولید و تخلیص پروتئینهای L₇/L₁₂ و P39

5- کلون نمودن آنها در پلاسمید بیان کننده اوکاریوتی Eucaryotic expression vector

6- هاری کردن پلاسمیدهای فوق از آندوتوکسین

7- تزریق پلاسمیدها، بسویه واکنش و سویه بیماریزا بروسلاآبورتوس به موش Balb/C

8- سنجشهای ایمونولوژیک

باکتریها و پلاسمیدهایی که برای انجام این پایان نامه استفاده دشه اند بترتیب زیر می باشند:

باکتریها: بروسلاآبورتوس سویه های 19S و 544 اشدیشیالکی سویه

اشریشیالکی سویه BL21 – اشریشیاکی سویه BL21(DE3(Plyss

پلاسمیرها: PGEX4T1 – PRT 28a – SK+(pSK) - Pblue Script-PCDNA3

- جداسازی کروموزوم بروسلا آبورتوس 19S:

برای تکثیر ج داسازی ژنهای L₇/L₁₂ و P39 ابتدا کروموزوم باکتری جداسازی گردید.

مواد:

بافر TE:

Tris – Hel 10mm

EDTA 1.0mm

‍PH بافر را پس از تهیه برروی 8 تنظیم می نمائیم.

پروتئیناز K:

CTAB/NaCl:

Nacl 4.1gr

CTAB 10gr

DDW 100ml (Final Volume)

روش:

ابتدا محیط برنسط برات را تهیه و استریل نموده و ml5 از محیط را با بروسط آبورتوس سویه 19S تلقیح می نمائیم. پس 48 تا 72 ساعت باکتریها رشد کرده و کدورت مناسبی را پیدا می کند. بقیه مراحل تخلیص کروموزوم بشرح زیر است:

1- 5/1 میلی لیتر از سوسپاستیون فوق را مدت 2 دقیقه در rpm5000 سانتریفوژ می نمائیم. محلول رویی را دور می ریزیم.

2- Ml576 از بافر TE را بر روی رسوب باکتری اضافه کرده و رسوب را در بافر حل می نمائیم. سپس ml30 از SDS(10%) و ml3 از پروئیناز K (mg/ml20) را افزوده و بمدت یکساعت در دمای ⁰C37 نگهداری می نمائیم.

3- پس از مخلوز Ml100 از (M5)NaCl از محلول CTAB/NaCl بمیزان Ml80 اضافه کرده و بمدت 10 دققیق در ⁰C65 انکوبه می کنیم.

4- هم حجم مخلوط بالا از ترکیب کلروفرم – ایزوآمیل (1/24) به مخلوط افزوده و سپس از مخلوط بمدت 5 دقیقه در rpm10000 سانترفوژ می کنیم. محلول رویی را به لوله دیگر منتقل می نمائیم.

5- هم حجم محلول روئی ترمیب فنل – کلروفرم – ایزوآمیل (1/24/25) پس از مخلوط بمدت 5 دقیقه در vpr10000 سانتریفوژ کرده و محلول رویی به لوله دیگری منتقل می نمائیم.

6- هم حجم محلول روئی ایزوپروپانل اضافه نموده و مخلوط می کنیم. پس از چند دقیقه DNA کروموزومی ته نشین شده که می توان بات یک پیپت پاستور آنرا جمع آوری نمائیم.

7- رسوب DNA کروموزومی را با الکل 70% شستشو داده و پس از خشک شدن در مجاورت هوا در Ml100 از بافر TE حل می نمائیم.

بررسی کمی و کیفی DNA کروموزومی:

برای تعیین خلوط کروموزوم باکتری از مواد و وسایل زیر استفاده میشود.

1- بافر PBE pH=8(10X)

Tris – base 890mM

Boric Acid 890mM

EDTA 25mM

2- آگارز MP

3- تانک الکتروفورز افقی

روش:

ابتدا آگارز MP در بافر TBE(0.5x) را بکمک حرارت حل کرده و ژل آگارز افقی را سینی مخصوص تانک الکتروفورز افقی تهیه می نمائیم. سپس به مقدار Ml5 از DNA کروموزومی را در چلهک ژل ساخته شده ریخته و در تانک الکتروفورز حاوی بافر TBE(0.5x) پس از برقراری جریان الکتریکی مستقیم الکتروفورز می کنیم.

بریا تعیین مقدار DNA نیز پس از تهیه رقت تز کروموزوم DD آنرا در (Optimal Density) طول موج 260 نانومتر اندازه گیری می نمائیم. مقدار DNA بر اساس فرمول:عکس رقت 50 DD قرائت شده = مقدار DNA تعیین می گردد.

- مرحله پس از جداسازی کروموزوم تکثیر و جداسازی ژنهای مورد نظر است. این فرآیند با استفاده از دستگاه PCR انجام می گردد. در دستگاه PCR با استفاده از عوامل پایه ای، ژن مورد نظر را می توان با استفاده از آنزیم تک پلی مرآز Tag Polymerase تکثیر نمود. عوامل پایه ای ذکر شده شامل موارد ذیل است.

1- قالب

2- پرایمر جلو Forward

3- پرایمر عقب Revers

4- دروکسی نوکلئوتیدها LNTP

5- منیزیوم

6- بافر

7- آنزیم پلی مرآز

8- آب مقطر استریل

برای تهیه پرایمرها ابتدا باید آنها را طراحی کرد. برای طراحی پرایمرهای ژن L₇/L₁₂ و P39 ابتدا مترادف نوکلئوتیدی ژنهای فوق را از مرکز اطلاعاتی NCBI بدست می آوریم.

accession No(L₇/L₁₂). L27819

accession No(P39). L35038

سپس بر این اساس و درنظر گرفتن نکات استاندارد طراحی پرایمر از جمله طول پرایمر، دمای اتصال G+C%، تولید پرایمر، تولید لوپ یا حلقه و ... ترادف پرایمرهای تعیین میگردد. در این مرحله از آنالیزهای کامپیوتری توسط برنامه Dlogo و Blast استفاده میگردد.

ترادف ژن مورد نظر و پرایمرهای Forward و Reverse برای جداسازی ژنهای فوق از باکتری بروسلا به شرح زیر است:

_1- پرایمرهای L₇/L₁₂

Forward:

5’ GGA AAT GCT GAT CTC GCA AA3’

Revers:

5’ CCA CTT GAG TTC AAC XTT GGC CA3’

2- پرایمرهای P39

Forward:

5’ GCC GGC GCC TGT TGC CAA 3’

Reverse:

5’ C CGC TTT TGC GGC TTC AA 3’

جهت سهولت مراحل کلونینگ و با توجه به محلهای ممکن برای کلون سازی در پلاسمیدهای حد واسط و پلاسمیدهای بیانی دو جایگاه آنزیمی BamHI و XhoI درابتدا و انتهای پرایمر طراحی شده است. پرایمرهای طراحی شده توسط شرکت MWG آلمان ساخته شد.

برای انجام PCR از دستگاه TECHNE(Cambridge) مدل BENIUS استفاده شده است. برای بهینه سازی تکثیر ژنهای ذکر شده غلظتهای مختلف یون منیزیم (از 5/1 تا 5/3 میلی مولار) و دماهای مختلف مناسب برای اتصال پرایمرها با DNA کروموزومی (66-63 درجه سانتیگراد) بکار رفته است.

- تائید ژنوم سنتز شده توسط PCR:

برای تایید صحت قطعه ژنوم بدست آمده از PCR از هضم آنزیمی ژنهای فوق استفاده می گردد. چنانچه از هضم آنزیمی ژن L₇/L₁₂ با آنزیمهای EC0RI و Hind III بترتیب قطعات (168+206) و (305+69) باید دیده شود و از هضم آنزیمی ژن P39 با آنزیمهای NEOL و Hind III بترتیب قطعات (136+560+709) و (553+652) باید دیده شود.

برای تایید نهایی صحت ژنهای تکثیر شده از نظر ماهیت و ترادف نوکلئوتیدی آنها، این ژنها ابتدا در ناقل pSK⁺ کلون گردید و سپس برای تعیین سکانس به شرکت مربوط ارسال گردید.

- کلونینگ ژنهای L₇/L₁₂ و P39 در کلونینگ pSK⁺:

برای کلونینگ ژنهای فوق ابتدا باید ژنها تحت اثر آنزیمهای BamHI و xhoI قرارگرفته، سپس ناقل پلاسمیدی pSK نیز با آنزیمهای اخیر برش داده شود.

1- برش آنزیمی ژنهای L₇/L₁₂ و P39 با آنزیمهای BamHI و xhoI.

2- برش آنزیمی پلاسمید pSK با آنزیمهای BamHI و xhoI پلاسمید pSK در حدود kb96/2 وزن دارد. این پلاسمید دارای یک ناحیه تکثیری ColE1، یک ناحیه مقاومت به آمپی سیلین تحریک ناحیه f1 origin و یک ناحیه بنام multiple cloning site=MCS که جایگاه تعدادی از آنزیمهای تحدیدی را در خود دارد. برای تکثیز پلاسمید فوق از باکتری اشدیشیاکلی استفاده می گردد.

3- برای برش آنزیمی این پلاسمید ابتدا باکتری حاوی این پلاسمید را تکثیر میدهد. در ضمن تکثیر باکتری پلاسمید مورد نظر در باکتری همانندسازی کرده و تعداد آن افزایش می یابد. برای تکثیر باکتری از کشت آن در ml2 محیط LB حاوی ng/ml50 آنتی بیوتیک آمپی سیلین استفاده می شود. پس از 18 ساعت کشت مورد نظر کدورت مناسب را پیدا میکند. پس از آن پلاسمید از باکتری تخلیص میگردد.

مواد:

1- SET buffer:

Sucrose 50mM

EDTA 10mM

Tris-Hcl pH 8 15mM

2- بافر لیزکننده:

Lysis Buffer (1ml)

Na OH (2N) 100ml

SDS (10%) 100ml

DDW 800ml

3- استات پتاسیم 5 مولار با pH 4.2

Potassiun Acetate 5M for 100ml

KAC (4M) 60ml

Acetic Acid 11.5ml

DDW 28.5ml

روش:

ابتدا 5/1 میلی لیتر از کشت 18 ساعت باکتری را با استفاده از سانتریفوژ با دور rpm4000 بمدت 5 دقیقه رسوب میدهیم. سپس رسوب بدست آمده را در 100ml از SET buffer کاملاً حل کرده بمدت 5 دقیقه در حرارت اتاق قرار می دهیم. پس از مدت فوق ml200 از محلول لیز بافر تازه تهیه شده را در رسوب سوسپانسیون فوق ریخته، بخوبی مخلوط کرده و بمدت 2 دقیقه در یخ قرار میدهیم. سپی ml150 از محلول KAC بر نخلوط فوق ریخته پس از مخلوط نمودن مجدداً بمدت 5 دقیقه در یخ میگذاریم.

جهت تفکیک پروتئینهای آزادشده سلولی از DNA پلاسمید ml450 از ترکیب فنل-کلروفرم – ایزوآمیل الکل (1/24/25) بر سوسپانسیون حاوی باکتریهای لیز شده افزوده و بمدت 5 دقیقه با دور rpm10000 سناتریفوژ می نمائیم. محلول رویی را در لوله دیگر ریخته و به آن یک میلی لیتر اتانل مطلق سرد می افزرائیم. سپس با استفاده از سانتریفوژ با دور rpm1000 بمدت 5 دقیقه DNA پلاسمیدی را رسوب میدهیم. DNA رسوب داده را با الکل 70% شستشو میدهیم. پس از خشک شدن رسوب در مجاورت هوا، در ml20 از بافر TE حل نموده و به آن ئم5 از آنزیم Rnase A(5mg/ml) برای حذف RNA موجود اضافه می کنیم و بمدت نیم ساعت در ⁰c37 قرار میدهیم. برای نگهداری پلاسمید از ⁰c20- استفاده میشود.

پس از تلخیص، پلاسمید از نظر کیفی و کمی سنجیده میشود. برای این منظور از روشی که قبلاً در مورد کروموزوم باکتری توضیح داده شد، استفاده میگردد.

- هضم آنزمی پلاسمید sPK:

پس از تعیین غلظت پلاسمیدهای خالص شده هضم آنزیمی آن با استفاده از آنزیمهای BamHI و xhoI صورت میگیرد.

pSK 5ml(10ng)

BamHI 1ml

xhoI 1ml

Baffer (y Lango) 2ml

DDW 21ml

Tota l 30ml

پس از مدت 2 ساعت انکوباسیون در دمای ⁰c37 برای اطمینان از غلظت و کیفیت نمونه هضم شده آنرا برروی ژل آگارز 8/0% بررسی می نمائیم.

- هضم آنزیمی ژنهای L₇/L₁₂ و P39:

ژنهای فوق را نیز نظیر پلامید pSK تحت اثر آنزیمهای BamHI و xhoI قرار می دهیم.

L₇/L₁₂ 10ml P39 10ml

BamHI 1ml BamHI 1ml

xhoI 1ml xhoI 1ml

Baffer 2ml Baffer 2ml

DDW 21 DDW 21

total 30 total 30

- اتصال ژنهای L₇/L₁₂ و P39 با پلاسمید (Ligation preparation) PSK برای اتصال قطعات ژنی با پلاسمید PSK از آنزیم T4 DNA Ligale استفاده می شود.

L₇/L₁₂ 10ml P39 10ml

PSK 2ml PSK 2ml

T4 DNA ligale 1ml T4DNA ligale 1ml

Baffer 1.5ml Baffer 1.5ml

DDW 0.5ml DDW 0.5ml

total 15ml total 15ml

مخلوط فوق را بمدت 16 ساعت در ⁰c14 قرار میدهیم.

- انتقال DNA نوترکیب به میزبان) E0ch (HHI

- برای انتقال DNA نوترکیب به سلولهای میزبان ) E0ch (HHI ابتدا باید سلولهای میزبانهای مورد نظر و آماده پذیرش DNA نوتکریب بنمائیم. Competent cell برای تهیه این سلولها از وش زیر استفاده می گردد.

مواد:

محیط SOB

SOB for 100ml

0.5% yeast extract

2% trypton

10mm Nacl

2.5mm Kcl

10mm Mgcl2

10mm MgSo4

پس از تنظیم pH برروی 7-7.2 تنظیم کرده و پس از آن اتوکلاو می کنیم.

بافر TFBI

TFBI (for 100ml)

KAC 30mm

MnCl₂.4H₂O 50mm

Kcl 100mm

Cacl₂.2H₂O 10mm

Glycerol 15ml

H₂O Complete to 100ml

PH را برروی 8/5 تنظیم کرده و پس از آن با اتوکلاو استریل می نمائیم.

بافر TFBII

TFB II (for 100ml)

MOPS 10mm

Cacl₂.2H₂O 75mm

KCL 10mm

Glycerol 15ml

H₂O Complete to 100ml

پس از مخلوط نمودن آنرا با اتوکلاو استریل می کنیم.

روش تهیه Competent Cell

100 میلی لیتر از محیط SOB را در یک ارلن یک لیتری تهیه کرده و اتوکلاو می نمائیم. به محیط فوق 1 میلی لیتر از کشت 18 ساعت
) E.col.(DH5را تلقیح می نمائیم. ارلن را برروی شبکه قرار داده و با دور rpm200 در دمای ⁰C37 قرار داده تا OD₅₅₀nm به حدود 5/0 برسد. ارلن محتوی باکتری را بمدت نیم ساعت در یخ قرار داده و پس از آن بندت 10 دقیقه در دمای ⁰C4 در rpm1800 سانتریفوژ می کنیم. برروی رسوب بدست آمده 20 /میلی لیتر بافر TFB I اضافه کرده و به آرامی رسوب را در بافر حل نموده و بمدت 10 دقیقه در یخ می گذاریم. سوسپانسیون فوق را بمدت 10 دقیقه در ⁰C4 با دور rpm1800 سانتریفوژ کرده و به رسوب بدست‌آمده 2 میلی لیتر بافر FTB II افزوده بمدت 15 دقیقه در یخ قرار می دهیم. پس از این مدت ml100 از سوسپانسیون باکتری را در ایندرف 5/1 ریخته و آنرا در ⁰C70 نگهداری می نمائیم.

ترانسفورماسیون

مواد لازم:

- سلولهای Competent

- پلاسمید DNA نوترکیبی

- محیط کشت مایع نوترین برات

- پلیت حاوی محیط کشت نوترین آگار به همراه آمپی سیلین

- گرمخانه ⁰C37

روش کار:

1- سلولهای Comptent باکتری ) E.coli.(DH5 را از ⁰C70- بیرون آورده روی یخ قرار می دهیم تا باز شود.

2- مقدار ml10 از مخلوط پلاسمید نوترکیب شده در مرحله قبل، را به سلولهای Competent می افزائیم.

3- نمونه فوق را بمدت 30 دقیقه در یخ قرار میدهیم.

4- پس از زمان فوق اپندرف حاوی نمونه را بلافاصله در گرمخانه ⁰C37 بمدت 5 دقیقه قرار میدهیم.

5- مجدداً نمونه ها را بمدت 2 دقیقه در یخ قرار میدهیم.

6- مقدار ml800 محیط کشت نوترین برات به نمونه فوق اضافه کرده و بمدت یکساعت در ⁰C37 انکوبه مب کنیم.

7- پس از انکوباسیون، سوسپانسیون فوق را به پلیتهای حاوی نوترین آگار (محتوی Ng/cl60 آمپی سیلین) منتقل کرده و پلیتها را 18 ساعت در گرمخانه ⁰C37 قرار می دهیم.

- غربالگری

باکتریهای رشد یافته پس از ترانسفورماسیون در محییط نوترین برات آنتی بیوتیک کشت داده و پس از حدود 18 ساعت که کدورت محیط مناسب شد، پلامیت آنها را تخلیص می کنیم. پلاسمیدهیا تخلیص شده را برروی ژل آگارز 1% بررسی می نمائیم. پلاسمیدهائی که حاوی ژن مورد نظر باشند، حرکت کنتری دارند لذا از سایر پلاسمیدهای فاقد ژن قابل شناسایی می باشند. پس از شناسایی این باکتریها با انجام PCR و هضم آنزیمی پلاسمید با آنزیمهای BamHI و xhoI مورد تایید قرار می گیرند بطوریکه در PCR قطعه مورد نظر دیده شود و در هضم آنزیمی از پلاسمید خارج شود.

بررسی الگوی سنی ازدواج در ایران

بیان مسئله:

کنترل میزان رشد جمعیت یکی از مهمترین شاخصهای توسعه بحساب می آید. جمعیت دنیا در سال 1950 دو و نیم میلیارد نفر بوده و اکنون از مرز 6 ملیارد نفر گذشته است و پیش بینی می شود در سال 2025 میلادی به 5/8 میلیارد نفر برسد طی همین سالها در ایران روند رشد جمعیت از متوسط دنیا بالاتر بود و جمعیت 10 میلیونی 100 سال قبل اکنون به نزدیک به 7 برابر رسیده است[i].

کشور جمهوری اسلامی ایران که در دوران سالهای اولیه انقلاب دارای رشد جمعیت بالا و در حدود7/2 (که تا 4/3 نیز ذکر شده است)[ii] و در سالهای اخیر این میزان رشد تا حدود 7/1 (و مواردی تا 2/1 نیز ذکر شده) کاهش یافت این کاهش رشد جمعیت ناشی از اجرای طرحها و برنامه های کنترل جمعیت در سالهای اخیر بوده است.

هرم سنی جمعیت ایران در سالهای اول بعد از انقلاب شکلی مخروطی با قاعده پهن به خود گرفت که این شکل نشانگر رشد جمعیت بالا است و در سالهای بعد این رشد بسرعت کنترل و باعث تغییر در شکل نمودار فوق گردید بطوری که اکنون یک ناحیه فرو رفته در قاعده مخروط را می توان بوضوح مشاهده کرد مشابه این تغییر را می توان در نمودار رشد جمعیت کشور های اروپایی و بخصوص در کشور آلمان پس از جنگ جهانی اول مشاهده نمود که البته این تغییر شکل نمودار در اروپا در بین گروه جوانان و افراد میانسال (بویژه مردان ) و بدلیل کشته شدن سربازان در جنگ بوده است در حالی که تغییر شکل مزبور در کشور ما ناشی از کنترل رشد جمعیت و تنظیم خانواده می باشد.

کشور ایران دارای جمعیت جوانی می باشد و برابر آمار (در زمان مطالعه) حدود 35% جمعیت کشور را افراد زیر 18 سال تشکیل می دهند این آمار اهمیت تحقیق در مسائل جوانان و از جمله مسئله ازدواج را روشن تر می نماید[iii].

براساس مطالعات انجام شده در سال 1365 از سوی سازمان ثبت احوال نشان می دهد که 99 در صد از زنان کشور ما موفق به ازدواج می شوند و تنها یک درصد آنان تا پایان عمر خود موفق به ازدواج نمی شوند[iv].

شاخص دیگر میانگین طول مدت ازدواج است که این رقم در جامعه ما بسیار بالا است.

الگوی ازدواج در ایران بر اساس باور مردم به این گونه است که شوهر باید از زن بزرگتر باشد و میزان تفاوت سن حداقل 5 سال را لازم و این اختلاف سن را ضامن بقای خانواده ها می دانند.

همچنین طبق تحقیق انجام شده از سوی سازمان ثبت احوال میزان تفاوت سنی زن و مرد در کشور طی سالهای دهه 60 بین 8/4 تا 1/5 بوده است[v] اخیرا مجلس شورای اسلامی نیز در یک طرح پیشنهادی سن قانونی ازدواج برای مردان 18 و برای زنان را 15 سال اعلام نمود.

آمار های موجود اختلاف سن زن و مرد را در جوامع مختلف و از جمله در جوامع غربی نیز در همین حدود نشان می دهد تا به آنجا که فرمول زیر را که از دوران ارسطو باقی مانده است برای تعیین سن مناسب ازدواج زن و مرد صادق دانسته اند.

7+ (2/ سن مرد) = سن زن

نمودار شماره 1: نمایش میانگین سن ازدواج در زن و مرد بر اساس فرمول فوق

بر اساس این طرز تفکر و طبق فرمول فوق مشخص است که با افزایش سن ازدواج میزان اختلاف سن زن و مرد نیز افزایش می یابد به گونه ای که سن مناسب زن برای مرد 14 ساله معادل 14 سال و برای مرد 20 ساله معادل 17 سال و برای مرد 40 ساله معادل 27 سال و برای مرد 60 ساله معادل 37 سال خواهد بود.

نتیجه چنین تفکری در صورتی که میزان رشد جمعیت همواره مثبت باشد آن است که همیشه تعداد زنان در معرض ازدواج به مردان در معرض ازدواج بیشتر بوده است این موضوع تا کنون مشکل حادی را برای ازدواج زنان بوجود نیاورده لیکن این مشکل همیشه بطور مزمن خود را بروز داده است اگر چه تعدد زوجات باعث شده است تا ازدواج تعداد کمی از این بانوان نیز ممکن گردد.

بر اساس آمار منتشره از سوی سازمان ثبت احوال 82/2 درصد مردان کشور ما در سال 1370 دارای 2 همسر بوده اند که تعداد بیش از 345 هزار نفر از زنان را شامل می شود[vi] اگر فرض کنیم که فرهنگ چند همسری در جامعه همچنان حاکم باشد باز هم نمی توان انتظار داشت که کلیه دختران فرصت ازدواج را پیدا نماید ضمن آنکه عوارض چند همسری را نیز باید پذیرا باشند.

به ازای هر مرد در سن ازدواج حداقل یک زن در سن ازدواج و با اختلاف سنی ذکر شده وجود دارد لیکن با توجه به الگوی سنی ازدواج و فرهنگ اختلاف سن زن و مرد حاکم بر کشور ما انتظار می رود با توجه به تغییراتی که در میزان رشد جمعیت در کشور ما اتفاق افتاده است و منحنی هرم سنی در بخش قاعده آن دچار فرورفتگی شده است در سالهای آینده تعداد پسر های آماده ازدواج از تعداد دختر ها بیشتر شده و چه بسا تعداد قابل توجهی از آنان تا پایان عمر مجرد باقی بمانند اگر چه ممکن است تعدادی از مردان به فکر خروج ازکشور برای ازدواج افتند البته امکان واردات دختر از کشور های دیگر را نیز می توان در نظر گرفت! در هر حال این مشکل را با قانون چند همسری هم نمی توان رفع نمود!!

لازم به ذکر است در صورتی که بخشی از افراد جامعه بدلیل عدم تعادل تعداد پسر و دختر آماده ازدواج مجرد باقی بمانند علاوه بر ایجاد زمینه های فساد برای آنان بخش وسیعی ازافراد متاهل جامعه را نیز به فساد سوق می دهند حال این سوال پیش می آید که آیا افزایش تعداد افراد مجرد در جامعه را باید یک معضل بشمار آورد و یا اینکه مانند غربیها آن را به عنوان عامل کنترل جمعیت بحساب آورده و از آن استقبال نمود به هر حال پیش بینی میزان تجرد در بین زنان و مردان در سالهای بعد می تواند امکان تصمیم گیری های حساب شده و بموقع برای سیاستگزاران بهداشتی و بلکه فرهنگی و اقتصادی را فراهم سازد.

در یک بررسی وسیع که بوسیله دفتر سلامت خانواده و جمعیت در وزارت بهداشت و درمان و با نظارت مرکز آمار و همکاری کارشناسان و سازمانهای بین المللی در مهر ماه سال 1379 انجام شد آمار و اطلاعات بسیاری در زمینه جمعیت و شاخصهای توسعه جمع آوری گردید در این تحقیق علاوه بر سن تولد کلیه افراد خانواده سن ازدواج در زوجین مورد سوال قرار گرفت که زمینه بسیار مناسبی را برای انجام تحقیق در این زمینه فراهم ساخته است[vii].

لازم به ذکر اکنون نتایج این مطالعه تحت عنوان سیمای جمعیت و سلامت در جمهوری اسلامی ایران (مهر ماه 1379) منتشر شده است

عوامل موثر بر الگوی سنی ازدواج:

الگوی سنی ازدواج در هر جامعه ای تابع شرایط عرضه وتقاضای حاکم بر آن جامعه می باشد و عوامل موثر برآن عبارتند از:

الف - عوامل موثر بر سن ازدواج در زن و مرد

1- وضعیت تحصیلی و فرهنگی افراد جامعه

2- وضعیت اقتصادی جامعه

3- امنیت و آرامش حاکم بر جامعه

4- طبقه اجتماعی خانوار (شهری و روستایی – کارگری و کشاورزی)

5- قوانین و مقررات حاکم بر جامعه

ب - عوامل موثر بر اختلاف سن زن ومرد در هنگام ازدواج

1- سنتها و فرهنگ اختلاف سنی زن و مرد در هنگام ازدواج حاکم بر هر جامعه

2- وضعیت تحصیلی و فرهنگی افراد جامعه

3- قوانین و مقررات حاکم بر جامعه

4- میانگین سن ازدواج در جامعه

ج – عوامل موثر بر افزایش و کاهش میزان ازدواج

1- وضعیت اقتصادی جامعه

2- پایین بودن سن ازدواج

3- پذیرش فرهنگ تجرد در جامعه

د – عوامل موثر بر ازدواج مجدد در زن ومرد

1- پذیرش فرهنگ چند همسری از سوی جامعه

2- میزان طلاق در جامعه

3- میزان از دست دادن همسر بدلیل فوت در بین زنان و مردان

ه- عوامل موثر بر نسبت جنسی در جامعه

1- تعداد پسر و دختر مجرد هر گروه سنی

2- تغییرات در الگوی باروری و افزایش و یا کاهش شدید رشد جمعیت

3- مرگ و میر و یا تلفات ناشی از جنگ در بین جنس مذکر

4- مهاجرت ها ی بی رویه جوانان به خارج از کشور

5- مهاجرت های بی رویه اتباع خارجی بی همسر به داخل کشور

6- مهاجرت های شغلی در بین جنس مذکر

اهداف:

هدف کلی:

بررسی الگوی سنی ازدواج در ایران و برآورد وضعیت آن در سالهای آینده

اهداف اختصاصی:

1- تعیین الگوی سنی ازدواج در کشور به تفکیک گروه های سنی

2- تعیین وضعیت الگوی سنی ازدواج در سالهای آینده بر اساس الگوهای سنی موجود در جامعه

3- تعیین وضعیت الگوی سنی ازدواج در سالهای آینده بر اساس ایجاد تغییر در الگوی سنی موجود

 اهداف کاربردی:

1- پیش بینی میزان تجرد قطعی در بین جوانان در دهه های آینده بر اساس الگوی سنی ازدواج در ایران

2- تعیین الگوی سنی مناسب ازدواج در ایران برای پیشگیری از تجرد قطعی جوانان در ده های آینده

سئوال ها:

1- الگوی سنی ازدواج در کشور چگونه است

2- ترکیب سنی جمعیت مجرد و متاهل چگونه است

3- ترکیب سنی جمعیت مجرد در سالهای آینده چگونه خواهد بود

4- در صورت تغییر در الگوی سنی ازدواج ترکیب سنی جمعیت مجرد در سالهای آینده چگونه خواهد بود

فرضیات:

1- اختلاف سن هنگام ازدواج در زن و مرد در ایران بالا است

2- ترکیب سنی جمعیت کشور بطور مشخص متفاوت از دیگر کشورها است

3- ترکیب سنی جمعیت مجرد در کشور با توجه به اختلاف سن هنگام ازدواج نامناسب است و در سالهای آینده عدم تناسب بین گروه های سنی منجر به تجرد تعداد زیادی از جمعیت کشورخواهد گردید

4- در صورت تغییر در الگوی سنی ازدواج می توان از تجرد قطعی افراد در سال های آینده جلوگیری نمود

روش تحقیق:

بمنظور بررسی ویژگیهای جمعیتی و بهداشتی در جمهوری اسلامی ایران دفتر سلامت خانواده و جمعیت با همکاری مرکز آمار ایران و با مشارکت کارشناسان و سازمانهای ملی و بین المللی طرح تحقیقاتی وسیعی را در مهرماه 1379 در سراسر کشور به اجرا در آورده است.

در این طرح ملی که زیر نظر کارشناسان ستادی وزارت بهداشت و مرکز آمار انجام شد پرسشنامه ای 22 صفحه ای مشتمل بر کلیه اطلاعات جمعیتی و بهداشتی کشور تهیه گردید.

در این بررسی که توسط تیم های با تجربه از سراسر کشور و با نظارت کارشناسان ستاد مرکزی وزارت بهداشت و مرکز آمار ایران انجام شد اطلاعات فراوانی در زمینه های اطلاعات عمومی خانوار - اعضای خانواده ها - وضعیت کار افراد 5 تا 14 سال - حادثه و معلولیت در خانوار - تسهیلات و امکانات رفاهی خانوار - اطلاعات عمومی و باروری و شیردهی زنان 10 تا 49 ساله – تنظیم خانواده – وضعیت کودکان زیر 5 سال در مورد بیماریهای اسهالی و عفونتهای حاد تنفسی – آموزش پیش دبستانی و شیر مادر جمع آوری گردید.

برای بررسی الگوی سنی ازدواج در ایران نیاز به داده هایی در زمینه سن ازدواج زن سن ازدواج مرد و سال ازدواج آنها می باشد در طرح بررسی ویژگیهای جمعیتی و بهداشتی در ایران داده های جمع آوری شده که قابل بکارگیری در این بررسی می باشند عبارتند از:

1- سن هر یک از اعضای خانوار چقدر است؟

2- وضعیت تاهل هر یک از اعضای خانوار چگونه است؟

3- سن در اولین ازدواج زن چقدر است؟

4- در این ازدواج (اولین ازدواج) شوهر چند سال داشت؟

در این بررسی برای هریک از افراد زن 10 – 49 ساله خانوار که حداقل یک بار ازدواج کرده فرم مخصوص تکمیل شده است بگونه ای که کلیه زنان همسردار یا بی همسر (بعلت طلاق یا فوت همسر) مورد پرسشگری قرار گرفته و به سوالات فوق پاسخ داده اند.

لازم به ذکر است که با داده های موجود می توان میزان ازدواج و الگوی ازدواج را به تفکیک هر سال مورد بررسی قرار داد برای این منظور کافی است برای بدست آوردن سال ازدواج از فرمول زیر استفاده کنیم.

سن زن در اولین ازدواج + سن زن – 1379 = سال ازدواج

بدین تربیب می توان فهمید که هر گروه سنی از زنان با کدام گروه سنی از مردان ازدواج کرده اند و در طی سالهای مختلف این الگوی سنی چه تغییری کرده است. با فرض ثابت ماندن الگوی بدست آمده در دهه آینده و درصورت اعمال این الگو می‎توان روند توزیع سنی زنان و مردان در معرض ازدواج در سالهای آینده را پیش گویی و مورد مطالعه قرار داد.

نمونه گیری:

با توجه به اینکه در بررسی انجام شده حجم نمونه زیادی جمع آوری شده است و نمونه شباهت به سرشماری خواهد داشت و تعیین حجم نمونه نیاز نخواهد بود.

در این بررسی از هر استان دوهزار خانوار روستایی و دوهزار خانوار شهری مورد بررسی قرار گرفتند و حدود 114 هزار خانوار ایرانی (مشتمل بر 536 هزار نفر) مورد پرسشگری قرار گرفته که برای هر خانوار پرسشنامه هایی مشتمل بر 22 صفحه توسط نیروهای کارآزموده تکمیل گردید.

ملاحظات اخلاقی:

در این مطالعه نکات اخلاقی لازم رعایت شده است و در صورت مشاهده امکان وقوع فرضیات فوق با ارائه راه حل مناسب به مسئولان و سیاست گذاران کشور نسبت به پیشگیری از مشکل فوق اقدام خواهد شد .

پیش آزمایی:

از آنجا که این بررسی بر اساس اطلاعات بدست آمده از طرح بررسی ویژگیهای جمعیتی و بهداشتی در جمهوری اسلامی ایران می باشد نیازی به پیش آزمایی وجود ندارد.

نتیجه بررسی:

بررسی ویژگیهای جمعیتی و بهداشتی در تاریخ مهر ماه 1379 با انجام پرسشگری از حدود 114 هزار خانوار در سراسر کشور انجام شد در این بررسی که توسط تیم های با تجربه از سراسر کشور و با نظارت کارشناسان ستاد مرکزی وزارت بهداشت و مرکز آمار ایران انجام شد اطلاعات فراوانی در زمینه های مختلف جمعیتی بدست آمد.

برای ورود داده ها به رایانه نرم افزار ویژه ای بوسیله EpiInfo طراحی گردید که در آن کنترل های ویژه ای نیز در نظر گرفته شد که این امکان را فراهم نمود تا داده ها با دقت بیشتری ثبت شوند.

طی دوره بررسی فعالیت های کنترل و نظارت و ارزشیابی بصورت مستمر و دقیق توسط مجریان اعمال گردید.

پس از تکمیل و انتشار نتایج بررسی فوق داده های طرح در آذرماه 1382 بطور کامل جهت انجام بررسی بروی الگوی سنی ازدواج در اختیار قرار گرفت.

تحلیل داده ها:

بررسی وضع موجود :

پس از دریافت داده ها نسبت به حذف مواردی که دارای داده های ناقص و یا متناقض برای این بررسی بودند از قبیل نداشتن سن هنگام ازدواج و یا سن همسر در هنگام ازدواج و یا عدم تناسب سن فرد با اطلاعات مربوط به تاهل اقدام گردید. لازم به ذکر است موارد حذف شده حدود 0017/0 از اطلاعات جمعیتی و کمتر از 06/0 از اطلاعات مربوط به سن تاهل بوده است که در نتایج بدست آمده بی تاثیر می باشند.

پس از اینکه داده ها پالایش شدند و امکان کار با داده ها فراهم شد نتایج حاصل به تفکیک جمعیت های هر استان – شهر و روستا- زن ومرد- تاهل و تجرد (افراد هرگز ازدواج نکرده و حداقل یکبار ازدواج کرده) و گروه های سنی 5 ساله در جداول ویژه ثبت شد به گونه ای که امکان مقایسه نتایج به تفکیک هر یک از گروه های فوق امکان پذیر باشد از طرفی داده های وضعیت تاهل زنان نیز به تفکیک هر استان – شهر و روستا و گروه های سنی در جداول مربوطه ثبت گردید در ادامه به کمک نرم افزار Excel نمودار هرم سنی در جمعیت های مختلف و به تفکیک هر استان، شهر و روستا و وضعیت تاهل ترسیم شد.

در بررسی اولیه مشاهده می شود که اختلاف چشمگیری در نتایج حاصله از استانهای مختلف و شهر و روستا غیر از موارد خاص مشاهده نمی شود به گونه ای که می توان نتایج هر یک از جمعیت ها را به کل کشور تعمیم داد.

هرم سنی به تفکیک استانها: به منظور بررسی وضعیت الگوی سنی ازدواج در جامعه به تفکیک هر یک از استانها و جمعیت های شهری و روستایی اختلاف سنی زن و مرد بر اساس سالهای ازدواج آنها محاسبه و نمودار مربوطه ترسیم شد نمودار های هرم سنی استانهای مختلف نشان می دهند که کلیه استان های مورد مطالعه از وضعیت تقریبا مشابهی برخوردار هستند اگر چه تفاوتهای اندکی را می توان در نمودار ها مشاهده نمود علیرغم برابر بودن تعداد خوشه ها در هر استان جمعیت های بدست آمده با اندکی تفاوت همراه می باشند.

هرم سنی به تفکیک روستا و شهر: در نگاه اولیه به هرم سنی جمعیت های شهری و روستایی می توان بوضوح به شباهت های بین آنها و هرم سنی هر یک از استان ها و هرم سنی کل کشور پی برد اما در مقایسه بین هرمهای سنی شهر و روستا با کمی دقت می توان اختلاف جزئی موجود بین آنها را ملاحظه نمود و آن اینکه نسبت جمعیت مرد به زن در هر گروه سنی در روستا کمتر از مقدار آن در شهر است این موضوع نشان دهنده مهاجرت شغلی جمعیت های مرد روستایی به سوی شهرها می باشد.

هرم سنی به تفکیک روستا و شهر در کل کشور: برای محاسبه و ترسیم دقیق هرم سنی اطلاعات بدست آمده را پس از وزن دهی با یکدیگر جمع نموده و هرم سنی برای کل کشور به تفکیک شهر و روستا ترسیم گردید.

با توجه به اینکه اطلاعات بدست آمده مربوط به سال 1379 می باشد برای برآورد وضع موجود محاسبه و اصلاح مقادیر بدست آمده ضروری بنظر می رسید. بدین منظور با فرض اینکه الگوی سنی ازدواج در طی سالهای 79 تا 82 تغییر زیادی نداشته است ابتدا الگوی سنی ازدواج را به تفکیک سن برای زن و مرد در سه سال منتهی به 79 محاسبه نموده و مقادیر بدست آمده از تعداد افراد مجرد کاسته شد تا تصویری از وضعیت فعلی در سال 82 بدست آید.

لازم به ذکر است منظور از افراد مجرد افراد هرگز ازدواج نکرده می باشد و افراد متاهل شامل افراد حداقل یکبار ازدواج کرده می باشد.

چکیده :

عنـــوان : بررسی اثرات درمان با کورتیکواسترئید خوراکی روی پارامترهای اسپیرومتری در بیماری انسدادی مزمن ریوی.

روش اجرای پژوهش :

در این مطالعه نیمه تجربی ما اثرات درمان با کورتیکواستروئید خوراکی را روی30 بیمار انتخاب شده بررسی می کنیم.

از تمامی بیماران یک اسپیرومتری پایه به عمل می آید سپس به مدت 3 هفته تحت درمان با داروهای رایج در درمانCOPD (آترونت ،سالبوتامول، برم هگزین، تئوفلیین وآنتی بیوتیک) + 5 . 12 پردنیزولون قرار می گیرند. پس از پایان این دوره اسپرومتری مجدد به عمل می آید و نتایج اسپرومتری قبل وبعد از آزمون با هم مقایسه می شوند.

نتایج : نتیجه این کار آزمایی نیمه تجربی نشان داد درمان کوتاه مدت با کورتیکواستروئید خوراکی آن هم به صورت دوزکم (Low Dose)تفاوت معنی دار آماری در میزان بهبودی پارامترهای اسپیرومتری بیماران COPD نداشته است.

اما کورتیکواستروئید به طور چشمگیری شکایات تنفسی بیماران شامل سرفه ،تنگی نفس فعالیتی،میزان خلط وتنگی نفس شبانه راکاهش داده

(مقدمه پزوهش وبیان مسئله ) Introduction, Statement of problem

جنبه های بالینی COPD :

COPDامروزه به وسیله انجمن آمریکائی قفسه صدری ( ATS )تعریف شده است .این تعریف عبارت است از وجود انسداد جریان هوا ثانویه به برونشیت مزمن (بیماری راه هوایی ) یا آمفیزم (تخریب پارانشیم همراه بابزرگ شدن راه هوایی ).انسداد جریان هوایی معمولا پیشرونده است.

ممکن است همراه با افزایش حساسیت باشد وممکن است بالقوه برگشت پذیر باشد .

اصل تعریف ،دانستن این نکته است که بعضی بیماران COPDممکن است انسداد راههای هوایی شان به طور قابل توجهی برگشت پذیر باشد و آن بیماران آسمی که انسداد راههای هوایی شان برگشت ناپذیر است از COPD غیر قابل افتراق هستند.

شکل(1) دیاگرام غیر تناسبی ون. هر دایره بیانگر یک واژه کلی است . مستطیل بیانگر محدودیت جریان هوائی است که با اسپیرومتری با فشار اثبات شده است . مناطق سایه دار مربوط به بیماران تشخیص داده COPDاست. توجه کنید که یک بیمار (جزء 1 )ممکن است آمفیزم بدون COPD داشته باشد (بیماری که در عکس قفسه سینه Bullae بدون محدودیت جریان هوایی دارند)بطور مشابه بیمار ممکن است دفع خلط داشته باشد ،ولی اسپیرومتری نرمال باشد (جزء2،برونشیت ساده).در نهایت یک فرد آسمی ممکن است محدودیت جریان هوایی را نشان ندهد (جزء3). وفقط پس از Bronchoprovocation Test تشخیص داده شود.

اپیدمیولوزی COPD وعوامل زمینه ساز :

تخمین زده شده است که در ایالات متحده نزدیک به 16 میلیون انسان از COPD رنج می برند اگر چه بین سالهای 1979 و1989 شیوع بین ?6-4 در مردان بالغ و ?3-1 زنان متغیر است ، افزایش بیشتر برای زنان بوده است تا مردان.

COPD به عنوان چهارمین علت مرگ ،مطرح است .خوشبختانه یک کاهش پیشرونده در درصدجامعه سیگاری وجود داردکه منجر به کاهش مرگ و میر ناشی از COPD در آینده نزدیک می شود جای خوشحالی است که بیشتر این کاهش مربوط به ترک سیگاردر مردان است و نه زنان. لذا تلاشهای بیشتری باید به مساُله ترک سیگار اختصاص داده شود.

همانطور که در جدول (2)نشان داده شده است مهمترین علت COPD سیگار کشیدن است.

دیگر علل احتمالی به عنوان فاکتورهای غیر وابسته در ایجاد COPD عمل می کنند اما اهمیت آنها در مقایسه با نقش سیگار کشیدن کم است.تنها علت دیگر که برای یک فرد ،از نظر اهمیت با سیگار کشیدن قابل مقایسه است،نقص آنزیم₁ α – آنتی تریپسین ( AAT )می باشد اما AATعلت کمتر از ?1موارد COPD محسوب می شود.

جدول2 : عوامل زمینه ساز برای ایجاد COPD

کودکان در معرض سیگار (passive smoker) نسبت به کودکان غیر سیگاری با شیوع بالائی علائم و بیماریهای تنفسی را تظاهر میکنند .همچنین آنها ،کاهش قابل اندازه گیری در تســتهای عملــــکرد ریوی (PFT) نشان می دهند. اگر چه اثبات نشده است که این مسا?له منجر به COPD شود ولی بسیار محتمل است.

مواجهه با مواد آلوده کننده در محیط احتمالاًبه روش مشابه عمل می کند و مطمئناً عملکرد بیماران با انسداد راههای هوایی را بدتر می کند . میزان مور تالیتی و مور بیدیتی ناشی از COPD در سفید پوستان در مقایسه با غیر سفید پوستان بیشتر است.

آتوپی، افزایش حساسیت راه های هوایی و آسم ممکن است ،در ایجاد COPD نقش داشته باشد.

نشان داده شده است که افزایش حساسیت راههای هوائی نسبت معکوس با دارد و این امر پیشگویی کننده یک میزان تسریع یافته کاهش عملکرد ریوی در سیگاریهاست.

تنها فاکتور میزبانی اثبات شده که منجر به COPD می شود. نقصآنتی تریپسین می باشد. این پروتئین سرم به وسیله کبد ساخته می شود و نقش اصلی، مهار نوتروفیل الاستاز است.

میزان طبیعی AAT 350-150 (استاندارد تجارتی)یا 48-20 (استاندارد آزمایشگاهی) است. کمبود شدید AAT منجر به آمفیزم زود رس می شود.

سن شیوع بیماری بوسیله سیگار کشیدن تسریع میشود . بیماری در افراد سیــگاری در سن متــوسط 40 سال و در غیر سیــگاریها در50 سال آغاز می شود.

تاریخچه طبیعی COPD :

کاهش عملکرد ریوی در طی زمان در شکل (3 )نشان داده شده است. افراد نرمال غیرسیگاری سالیانه ml 35 - 25 ازخود را از دست می دهند. این میزان کاهش در افراد سیگاری در مقایسه با غیر سیگاری بیشتر است . هر چه میزان سیگار مصرفی بیشتر باشد، سرعت این کاهش نیز بیشتر است.همچنین هر چهاولیه کمتر باشد، سرعت نزولبیشتر است.

بیماران COPDسالیانه حدود90 کاهش می یابد . مطالعه سلامت ریوی نشان داد ، بیمارانی که سیگار را ترک کردند افزایش متوسط در پس از برونکو دیلاتور ، حدود 57 در اولین ویزیت سالیانه در مقایسه با کاهش متوسط 38در آنهایی که سیگار کشیدن را ادامه داده انده،داشته اند. این مسا?له نشان می دهد که پس از ترک سیگار نه تنها روند کاهش کاهش می یابد، بلکه عملکرد ریوی ممکن است به طور حاد، بهبود یابد.

در بیشـتر بیـماران بزودی پس از ترک سـیگار،میزان کاهش به حد نُرمال برمی گردد.

شکل (3). میزان کاهش عملکرد ریوی بر اساس عادت به سیگار.توجه کنید که میزان کاهش در سیگاریها سریعتر است و پس از ترک سیگارتمایل به بازگشت به حد نرمال دارد . با ترک سیگار شروع علائم COPD به تاخیر خواهد افتاد.

تظاهرات بالینی :

شرح حال

بیماران تیپیک COPD قبل از بروز علائم بیش از 20 پاکت در سال سیگار می کشند. آنها بطور شایع با سرفه های خلط دار و یک بیماری حاد قفسه سینه در حدود دهه 5 زندگی تظاهر می کنند . تنگی نفس معمولا در دهه6 یا 7 آغاز می شود،اما می تواند تظاهر بارزی باشد تنگی نفس ممکن است ناتوان کننده باشد و بطوری که با فعالیت خیلی کم ، علائم تشدید شود . این سیکل معیوب یکی از مهمترین مشکلات بیماران با COPD پیشرفته است.

شکست این ســیکل معیوب منـجر به بهـبودی وضـعیت عمـلکردی بیماران می شود.

خِلط ابتدا فقط در صبح وجود دارد و معمولاً موکوئیدی است. در خلال تشدید علائم بیــماری خلط ممکن است چرکی شود. شرح حال ویزینگ و تنگی نفس ممکن است منجر به تشخیص اشتباه آسم شود. با پیشرفت بیماری فواصل بین تشدید علائم کوتاه میشود. در انتهای دوره بیماری هایپوکسمی پیدا میشود. در صورتی که شدت بیماری زیاد باشد. ممکن است منجر به سیانوز بالینی شود. وجود سردرد صبحگاهی بیانگر هایپرکاپنی است. بعضی از بیماران کاهش وزن پیدا می کنند و Cor-Pulmonale همراه با نارسایی قلب راست و اِدم ممکن است در بیماران با هایپوکسمی و هایپرکاپنی اتفاق بیفتد. بیشتر اپیزودهای خلط خونی ناشی از خراشهای مخاطی هستند نه ناشی از کارسینوما. به هر حال به علت اینکه برونکوژنیک کار سنیوما با شیوع بالائی در سیگاری های دارای COPD اتفاق می افتد، با وجود اپیزودخلط خونی باید بررسیهایی جهت رد کردن این احتمال انجام شود.

معاینه فیزیکی :

در ابتدا معاینه قفسه سینه ممکن است ویز را فقط در بازدم با فشار نشان دهد. باپیشرفت انسداد ،پرهوایی ایجاد می شودو قطر قدامی – خلفی قفسه سینه افزایش می یابد. دیافراگم پایین می آید وحرکتش محدود می شود. در این مرحله صدای ریوی کاهش یافته و صداهای قلبی، اغلب مات می شوند.

معمولاً در قواعد ریه ها، کراکل شنیده می شود. در بیماران با درجه بالای محدودیت جریان هوائی زمان تنفسی با فشار بسیار طولانی (بیش از 4 ثانیه با استــتوســـکوپ روی تــراشـــه) ممـــکن است، شنیده شود. بیماران End-stage COPD ممکن است وضعیت هایی را به خود بگیرند که از تنگی نفس رهایی یابند مانند خم شدن به جلو با انداختن وزن روی آرنج ها. (Tripod Position) عضلات تنفسی فرعی گردن و کمربند شانه ای به طور کامل استفاده می شوند باز دم اغلب موجب جمع شدن لبها و انقباضات با فشار عضلات شکمی می شود

به داخل کشیده شدن متناقض فضای بین دنده ای تحتانی در دم، یک یافته کلاسیک است. کبد بزرگ شده دردناک ،بیانگر نارسایی قلبی است. ولی بدون وجود نارسایی قلبی ، به علت افزایش فشار داخل سینه ای، دسیتانسیون و در هیپوکسی شدید و هیپرکاپنی ممکن است Asterixis مشاهده شود .

در بیماران COPD که آمفیزم دارند «Pink Puffers» نامیده می شوند به علت اینکه سیانوز ندارند و از عضلات فرعی تنفس استفاده میکنند و بازدم را با لب ها ی جمع انجام می دهند.

و بیمارانی که برونشیت مزمن دارند «Blue Bloaters» نامیده می شوند چون احتباس آب دارند و سیانوز واضح تری دارند.

البته اکثر بیــماران اجــزایی از هر دو را دارند و به سـادگی کـلاسه بندی نمی شوند.

یافته های آزمایشگاهی :

عکس قفسه سینه:

به علت اینکه آمفیزم بوسیله واژه های آناتومیک تعریف می شود عکس قفسه سینه خلفی ـ قدامی و طرفی مدرکی دال بر وجود آن است. پرهوایی به وسیله دیافراگم صاف و پایین، افزایش فضای هوایی خلف جناغ و سایه قلبی باریک و بلند مشخص می شود. باریک شدن (Tapering)آهسته سایهای عروقی به همراه افزایش شفافیت (Hyper transparency)ریه ها علامت آمفیزم است. Bullae (مناطق رادیولوسنت با قطر بزرگتر از 1 سانتی متر که به وسیله سایه های خط مویی قوسی احاطه می شود) وجود آن را مطرح می کند. البته Bullae فقط بیماری منطقه ای شدیدی را مطرح می کند و الزاماً بیانگر آمفیزم شدید نیست .

مطالعات درباره ساختمان ریه و عکس قفسه سینه نشان می دهد که در صورت شدید بوده بیماری آمفیزم قویاً تشخیص داده می شود. اما در بیماری خفیف یا حتی متوسط، تشخیص دقیق نیست. هیپرتروفی بطن راست در COPD منجر به کاردیومگالی (بزرگ شدن قلب) نمی شود. ولی در مقایسه با عکس قفسه سینه قبلی، ممکن است بزرگ شدن را نشان دهد. سایه های عروقی ناف ریوی برجسته می شوند و با بزرگ شدن قدامی بطن راست، سایه قلب به فضای پشت جناغ دست اندازی می کند.

سیگار علاوه بر COPD رسیک فاکتور کانسر ریه و بیماری قلبی نیز هست بنابراین یک عکس قفسه سینه نه تنها برای یافتن آمفیزم بلکه به همان اندازه اهمیت، جهت رد کردن کلیه بیماریهایی که با این علائم مشابه تظاهر می کند اندیکاسیون دارد. CT-Scan بخصوص CT با قدرت تفکیک بالا CT-Scan High Resolution حساسیت و اختصاصی بودن بالاتری نسبت به عکس قفسه سینه استاندارد دارد. البته به علت اینکه CT به ندرت درمان را تغییر می دهد، جایی در مراقبت روتین بیماران COPD ندارد.

تست های عملکرد ریوی (PFT)

تعیین ظرفیت حیاتی با فشار ، برای تشخیص و ارزیابی شدت و پیگیری پیشرفت بیماری نیاز است . به آسانی قابل اندازه گیری است و نسبت به سایر اندازه گیریهای دینامیک راههای هوایی ، کمتر متغیر است و پیش بینی دقیق تری از سن، جنس، نژاد و قد می دهد. با افزایش شدت COPD میزان و نسبت افت می کند. معمولاً هنگامی کهبه کمتر از ?50 مقــدار پیش بینی شده مــی رسد بیــمار دچار تنـگی نفس فعـالیتی می شود و اگربه?25 از مقدار پیش بینی شده برسد بیمار در حالت استراحت نیز تنگی نفس خواهد داشت. با رسیدنبه کمتر از?25 از مقدار پیش بینی شده، علاوه بر تنگی نفس در حالت اســتراحت، احتباس ، Cor-Pulmonale نیز اغلب ایجاد می شوند.

در مواردی که برونشیت غالب است اغلب با اینکهبالاتر از ?25 از مقادیر طبیعی است. بیمار دچار احتباس و کور پولمونر می باشد. درحالی که اگر آمفیزم غالب باشد. قبل از شروع احتباس و کورپولمونر به مقادیری بسیار کمتر از حد فوق کاهش یافته است. ABG در مراحل اولیه بیماری تنها هایپوکسمی را نشان می دهد. با پیشرفت بیماری هایپوکسمی تشدید و هایپرکاپنی ایجاد می شود به تدریج با کاهش به زیر یک لیتر، هیپرکاپنی ایجاد می شود. موارد غیر طبیعی ABG در جریان تشدید حاد علائم، فعالیت و خواب بدتر می شود.

آزمایش خلط :

در برونشیت مزمن پایدار، خلط موکوئیدی و ارجحیت سلولها با ماکروفاژاست. با تشدید علائم خلط اغلب چرکی میشود و نوتروفیل ها ظاهر می شوند. رنگ آمیزی گرم معمولا ترکیبی از ارگانیسم ها را نشان می دهد. شایعتری پاتوژنهای بدست آمده از کشت خلط عبارتند از: استرپتوکوک پنومونیه،هموفیلوس آنفلوآنزا، موراکسلا کاتارالیس است.

البته کشت و حتی رنگ آمیزی گرم به ندرت قبل از درمان ضد میکروبی در بیماران سرپائی مورد نیاز است.

تشخیص و مونیتورینگ :

در بیماران مشکوک به COPD یک اسپیرومتری با فشار ، ارزیابی فیزیولوژیک پایه برای تعیین کمیت انسداد را فراهم می کند ABG در بیماران COPD شدید (Stage III) به تشخیص وجود و شدت هایپوکسمی و هایپرکاپنی کمک می کند.

ABG در موارد خفیف یا متوسط بیماری نیاز نیست مگر اینکه یافته های بالینی اختصاصی یا علائم نیاز به آن را مطرح کند. ABG متوالی تست اصلی برای مونیتورینگ دوره بیماری است.

Staging در COPD :

هیچ Staging یا سیستم تعیین درجه شدت که مورد قبول همگان باشد در مورد بیماران COPD وجود ندارد. همانگونه که قبلاً بحث شد معیارهای پروگنوستیک قوی برای مورتالیتی عبارتند از :سن بیمار، و در نهایت وجود هایپوکسمی و هایپرکاپنی.

یک سیستم طبقه بندی ایده آل شامل اجزاء3 فاکتور (و ظرفیت انجام فعالیت های روزانه زندگی یا ظرفیت ورزش کردن و تنگی نفس) است.

این سیستم Staging به کلینیسین ها و مراقبین بهداشتی جهت شناسایی حد ممکن مراقبت و پیچیدگی بیماران کمک می کند و همچنین یک تخمین کلی از پروگنوز بیماران بدست می دهد.

جدول ( 4 ) Staging در COPD

درمان جامع COPD :

انسداد جریان هوائی در COPD عمدتاً بازگشت ناپذیر است. هدف کلی درمان پیشگیری از بدتر شدن عملکرد ریوی ،کاهش علائم و درمان عوارض در هنگام بروز است. پس از تشخیص بیماری باید بیمار را جهت مشارکت فعال در درمان بیماری، تشویق نمود. این امر ممکن است اعتماد به نفس و عوارض درمان را بهبود بخشد. تمام بیماران باید به یک زندگی سالم و فعالیت منظم تشویق شوند. در این زمان درمانهای پیشگیری کننده بسیار مهم هستند و تمام بیماران باید ایمنی شوند. که شامل تزریق واکسن پنوموکوک و سالیانه واکسن آنفلوآنزا است . الگوریتم دقیق برای برخورد جامع با بیماران COPDدر جدول (5) و شکل (6) نشان داده شده است.

جدول (5) درمان بیماران علامت دار COPD

شکل (6 ) الگوریتم نشان دهنده. درمان کلی بیماران COPD

ترک سیگار :

به علت اینکه سیگار علت مهم COPD است، ترک سیگار از عوامل بسیار مهم در درمان بیمارانی است که هنوز سیگار می کشند. به علت اینکه اثبات شده است که سیگار کشیدن ثانویه (در معرض دود سیگار بودن و نه سیگار کشیدن) باعث تخریب عملکرد ریوی می شود، محدود کردن تماس با سیگار، بخصوص در کودکان باید تشویق شود.

عواملی که باعث سیگار کشیدن بیماران می شود عبارتند از: قدرت اعتیاد آور نیکوتین، واکنش وضعیتی به محرک های حول وحوش سیگار کشیدن، مشکلات روحی و اجتماعی مانند: افسردگی وتحصیلات پایین ودر آمد پایین و... به علت اینکه عوامل محرک بیماران به سیگار کشیدن متعدد هستند باید مداخلات متعددی جهت ترک سیگار صورت گیرد.

یک سیستم حمایت اجتماعی قوی شامل عوامل حرفه ای، خانوادگی و دوستانه در ترک سیگار و پرهیز طولانی مدت آن مُوثر است . توصیه پزشک به ترک سیگار موجب ایجاد نتایج موفقی خواهد شد بهتر است پزشک یک تاریخ ترک را برنامه ریزی کند زیرا تنظیم یک تاریخ ترک برای توقف ناگهانی معمولاً مفیدتر از ترک تدریجی سیگار است. محرومیت از سیگار باعث اضطراب، تحریک پذیری اختلال در تمرکز و عصبانیت، خستگی، گیجی، افسردگی و قطع خواب، بخصوص در خلال اولین هفته ترک می شود. لذا نیکوتین جایگزینی به دنبال ترک سیگار، علائم وابستگی را کمتر و ترک سیگار را راحت تر می کند . آدامس نیکوتین Placrilex (mg 2 در قطعه) بســیار موثر است. بیــمارانی که در خــلال 2 هفــته اول تـــرک شکست می خورند باید تحت درمان داروئی قوی یا یک درمان کمکی مانند Clonidine ( - آدرنژیک) قرار گیرند. مواد از بین برنده اضطراب مانند Buspirone علائم قطع وابستگی را کاهش می دهد.

Hypnosis ممکن است اثر کمکی داشته باشد اما هنگامی که به عنوان تنها درمان ترک به کار رود، ارزش کمی دارد.

درمان دارویی:

درمان دارویی COPD باید بر اساس شدت بیماری و تحمل بیمار به داروهای بخصوص تنظیم شود .شایعترین داروها و دوزاژ در جدول (7 ) وبرخورد گام به گام در بیماران سرپایی در جدول(8) لیست شده است.

امروزه هیچ مدرکی وجود ندارد که استفاده منظم از هر کدام از این داروها پیشرفت COPD را تغییر بدهند ولی علائم آنها کاهش ، تحمل فعالیتشان افزایش می یابد و کیفیت زندگی شان بهبود می یابد. از آنها که اکثر بیماران مسن هستند و به عوارض جانبی داروها حساس هستند، تنظیم دوزاژ باید بر اساس هر مورد بخصوص انجام شود.

1- برای علائم خفیف متغیر:

اسپری آگونیست انتخابی 2-1 پاف هر 6-2 ساعت (بیش از 12-8 پاف در 24 ساعت نشود) یا آگونیست طولانی اثر، 2 پاف هر 12 ساعت.

2- برای علائم مداوم خفیف تا متوسط:

اسپری Ipratropium (Atrovent) 6-2 پاف هر 6 تا 8 ساعت + اسپری آگونیست انتخابی 4-1 پاف موقع نیاز.

3- در صورتی که پاسخ به گام 2 نامطلوب باشد می توان:

تئوفیلین پیوسته رهش (Sustained release)  400-200، 2 بار در روز یا 800-400 موقع خواب برای برونکواسپاسم شبانه اضافه کرد یا:

از آلبوترول پیوسته رهش (Sustained release) 8-4، 2 بار در روز یا تنها شب ها می توان استفاده کرد.

4- در بیمارانی که شواهدی از افزایش حساسیت برونش (Bronchial Hyperactivity) دارند می توان یک دوره درمانی با استروئید خوراکی (بطور مثال پردنیزون) تا 40 برای 14-10 روز و سپس کاهش دوز به صورت یک روز در میان تا قطع کامل آن استفاده کرد.

5- برای تشدید علائم شدید:

دوز آگونیست را افزایش می دهیم، برای مثال 8-6 پاف هر نیم تا 2 ساعت یا تجویز زیر جلدی اپی نفرین یا تربوتالین 5/0 – 1/0 یا افزایش دوزاژ آترونت به 8-6 پاف هر 4-3 ساعت و تجویز تئوفیلین به صورت IV با همان دوزاژ قبلی و دوزاژ متیل پردنیزولون IV/stat/100-50 و سپس هر 8-6ساعت و در صورت داشتن اندیکاسیون آنتی بیوتیک اضافه کنید.

جدول (8)درمان داروئی گام به گام در بیماران COPD.

Stepwise pharmacologic management of COPD

* سطح سرمی تئوفیلین 20-10 باید باشد .

برونکودیلاتور :

برونکوریلاتورهای مورد استفاده مشابه همانهایی است که در آسم استفاده می شود . البته بیماران COPD چون اغلب مسن هستند ممکن است دچار تحمل کم به لرزش (Tremor)ناشی از اثر مقلدی سمپاتیک ، عصبی شدن، اثرات جانبی قلبی شوند طرز استفاده صحیح از اسپری نیز باید به بیماران آموزش داده شود.

رسوب موکوسی در دهان منجر به عوارض جانبی موضعی مانند برفک دهان با مصرف استروئید استنشاقی خواهد شد که باید به بیمار آموزش و گوشزد شود.

درمان با آگونیست تنگی نفس را کاهش داده و تحمل فعالیت را در COPD بهبود می بخشد. ثابت شده است، استفاده از Salmetrol (Serevent) که اسپری طولانی اثرآگونیست است از برونکواسپاسم شبانه هم جلوگیری می کند.

مواد آنتی کولینرژیک:

در بیمارانی که علائم مداوم دارند، استفاده منظم از Ipratropium (Atrovent) توصیه شده است. دارو شروع آهسته تر و فعالیت طولانی تری نسبت بهآگونیستی مانند آلبوترول دارد. ثابت شده است که در افزایش تحمل فعالیت موثر است و تنگی نفس را کم می کند. اما همانطوری که در مورد آگونسیت ها صدق میکند هیچ مدرک قابل توجهی دال بر اینکه مصرف مداوم آنتی کولینرژیک ها با یا بدون - آگونیست ها منجربه بدتر شدن اسپیرومتری یا تسریع مرگ زود رس در COPD شود، وجود ندارد. بنابراین استفاده از درمان منظم با Ipratropium+ آگونیست به میزان نیاز برای حدود 4 بار در روز مناسب است.

تئوفیلین:

داروی خط سوم در درمان COPD است پتانسیل مسمومیت موجب کاهش محــبوبـیـت آن شده است. ارزش نسبی این دارو، برای ظرفیت پائین یا توانایی پائین بیمارانی است که نمی توانند از اسپری بصورت مطلوب استفاده کنند زیرا می توانند به راحتی تئوفیلین را 2-1 بار در روز استفاده کنند.

نشان داده شده است که تئوفیلین در بهبود عمکرد تنفسی، برای تحریک مرکز تنفسی، برای افزایش فعالیت های روزانه زندگی، برای کاهش تنگی نفس، بهبود برون ده قلبی، کاهش مقاومت عروق ریوی، بهبود خونرسانی عضلات قلبی ایسکمیک موُثر است. تحقیقات جدید یک نقش ضد التهابی برای این دارو مطرح کرده است .

سطح سرمی درمانی 20 - 15 بسیار نزدیک به سطح توکسیک آن است لذا استفاده از آن باید با دقت از طریق اندازه گیری سریال سطح سرمی اش دنبال شود.

درمان ضد التهابی :

بر خلاف ارزش نسبی درمان ضد التهابی در درمان آسم ، داروهای ضد التهابی ، نقش اثبات شده قابل توجهی در درمان روتین COPD ندارند. Nedocromil, Cromolyn به عنوان داروهای مفید اثبات نشده اند. اگر چه در صورت وجود آلرژی راههای تنفسی، احتمالاُ می توانند مفید باشند. در بیماران سرپایی در تشدید علائم ممکن است نیاز به یک دوره درمانی با استروئید خوراکی باشد اما مهم است که این دارو سریعاً از بیمار گرفته شود زیرا جمعیت مسن تر COPD، مستعد به عوارضی مانند ضایعات پوستی، کاتاراکت، دیـابــت، استئوپورز و عفونت ثانویه هستند. این خطرات با دوزهای استاندارد آئروسل استروئیدی همراه نیستند. این دوز باعث برفک دهان می شود اما خطر ناچیزی جهت عفونت ریوی دارد. تحقیق دیگری که درباره اثرات درمان طولانی مدت با کورتیکواستروئید در COPD انجام شده، نشان میدهد که علائم بیمار را به مقدار قابل توجهی بهبود می بخشد ولی روی معاینه بالینی و پارامترهای اسپیرومتری تاُثیر قابل ملاحظه ای ندارد . تحقیق دیگری نشان داده است که درمان با استروئید استنشاقی و مصرف β آگونیست استنشاقی پارامترهای اسپیرومتری را در ¼ بیماران بهبود می بخشد .

مواد موکوکینتیک :

تنها مطالعه کنترل شده در ایالات متحده که نقشی برای این داروها در درمان مزمن برونشیت مطرح شده، توسط ارزیابی چند مرکز روی یدآلی ارائه شده است. طبق مطالعات انجام شده، دارو باعث بهبود علائم می شود. نقش داروهای دیگر شامل آب، کاملاً مشخص نشده است.

آنتی بیوتیک ها:

آنتی بیوتیک ها نقش اثبات شده ای در پیشگیری و یا درمان تشدید علائم COPD ندارند مگر اینکه مدرکی دال بر عفونت وجود داشته باشد؛ مانند تب، لکوسیتوز، تغییرات در عکس قفسه سینه. اگرچه عفونت های مکرر بخصوص در زمستان رخ می دهد؛ دوره های طولانی مداوم یا متناوب آنتی بیوتیک ها، ممکن است مفید باشد. در تجویز دارو، مسائل اقتصادی باید مدنظر باشد. زیرا داروهای قدیمی ارزان تر مانند: تتراسایکلین، داکسی سایکلین، آموکسی سیلین، اریترومایسین، کوتری موکسازول یا سفاکلر معمولاً مؤثر هستند. باکتری های عمده که باید در نظر باشند، عبارتند از: استرپتوکوک پنومونیه، هموفیلوس آنفلوآنزا، موراکسلاکاتارالیس.